تأملي فقهي در ماده «944» قانون مدني ايران (ارث زوجه از زوج در بيماري منجر به فوت)

در نظام حقوقي اسلام و مقررات ايران، طلاق بيمار مشرِف‌به‌موت با طلاق سايران متمايز است. ماده «944» قانون مدني ايران، ارث زوجه در طلاق مريض را تا يك‌سال ثابت دانسته منوط به آنكه زوجه شوهر نكرده باشد و فوت زوج نيز بر اثر همان بيماري باشد. مستند اين حكم، رواياتي به ظاهر متعارض و يا متزاحم است كه صحت‌وسقم و شيوه جمع بين آن ها نياز به بررسي فقهي دارد. در اين ماده، ميان انواع طلاق فرقي وجود ندارد و زوجه مطلقاً مستحق ارث است؛ درحالي‌كه فقهاي اماميه درباره توارث زوجه در طلاق بائن اختلاف دارند. فلسفه و حكمت حكم يادشده، حمايت از زوجه ذكر شده و اين ابهام را به‌وجود مي‌آورد كه آيا مي‌توان عوارض و حالات خطرناك همچون مارگزيدگي، جنگ، تصادف و محكومان به قصاص را به مرض موت ملحق ساخت؟ همچنين در اختصاص يا عدم اختصاص حكم به زوجه، ميان فقهاي اسلامي اختلاف است و نياز به بررسي دارد. نگارندگان با مراجعه به اقوال و فتاواي فقهاي اماميه در پي رفع ابهامات موجود در ماده قانوني هستند و برآنند كه موت مريض در كمتر از يك‌سال، سبب موت‌بودنِ مرض و انتهاي مرض به موت موجب توارث زوجه از مريض مي‌شود منوط به آنكه زوجه شوهر نكرده باشد. اين، حكمي استثنايي مختص به طلاق مريض است و قابل‌سرايت به طلاق مريضه نيست؛ لذا زوج از زوجه مريض ارث نمي‌برد. قيد اضرار در برخي روايات خصوصيت ندارد و در تمام انواع طلاق مانند خلع، مبارات، رجعي و بائن، زوجه از مريض ارث مي‌برد. همچنين روايات وارده فقط اختصاص به طلاق مريض داشته و حالات و عوارض خطرناك را شامل نمي‌شود.