بررسي ديدگاه‌هاي مديريت اقتضايي در‌باره‌ سازمان، محيط و انسان از منظر قرآن

بي‌گمان رهاوردهاي ديدگاه‌هاي مديريت اقتضايي، باورهاي مكاتب كلاسيك و نئوكلاسيك را در حوزه‌ سه‌گانه‌ سازمان، انسان و محيط به چالش كشيده است. آنچه با مطالعه‌ اكتشافي و استفاده از روش فراتركيب از ديدگاه مديريت اقتضايي به دست مي‌آيد، مشخص است كه اين ديدگاه سازمان را موجودي ارگانيك تلقي مي‌كند؛ افزون‌تر اينكه انسان را موجود خنثي، پيچيده با نيازهاي متعدد، متنوع و متغير معرفي مي‌نمايد. اين ديدگاه، درباره‌ محيط نيز باور دارد كه نقش و تأثيرگذاري محيط بر سازمان و انسان، چنان اهميتي دارد كه تعالي و تنزل انسان و بقا و ادامه‌ حيات سازمان، درگرو اقتضائات محيط است. از‌اين‌رو، با توجه به تفاوت ديدگاه قرآن كريم در اين حوزه‌هاي سه‌گانه با ديدگاه مديريت اقتضايي، جا دارد كه اين مسئله با مراجعه به كلام وحي و بهره‌گيري از روش پژوهش تلفيقي مبتني بر روش‌هاي اكتشافي، فراتركيب و استنطاقي، تجزيه و تحليل شود. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه قرآن كريم رهاوردهاي مديريت اقتضايي را ناقص و ناتمام مي‌داند و تأكيد مي‌كند كه سازمان به‌ مثابه‌ يك كل، بهره‌مند از حيات است و صرف جذب منابع از محيط براي ادامه‌ حيات آن كافي نيست؛ بلكه ايمان، صبر، تواصي به‌حق و تواصي صبر، تقوا و خشنودي الهي در سطوح سه‌گانه‌ آن - فرد، گروه و سازمان- مؤثر است. همچنين تعامل انسان و سازمان با محيط، منفعلانه نيست؛ بلكه فعال، پويا و پيش‌گيرانه با هدف اصلاح يا تغيير آن‌ است. افزون‌تر اينكه عوامل محيطي، منحصر به‌ عوامل اقتصادي، فناوري، اجتماعي، فرهنگي و سياسي نيست؛ بلكه عوامل غيبي و ماورائي هم در رشد و تعالي يا تنزل و اضمحلال انسان و سازمان نقش اساسي دارند.