چگونگي كاربرد حاشيه در مفروشات (پرزدار و فاقد پرز) ايران تا ابتداي ورود اسلام

حاشيه به‌عنوان يك مولفه اصلي در فرش‌هاي ايراني، قابي مُصوّر و تزئيني است كه در دورتادور دستبافته تعبيه شده است. حضور و ضرورت استفاده از حاشيه در مفروشات ادوار مختلف تاريخي، نكته قابل تاملي است كه مي‌توان بواسطه آن استقلال عناصر ساختاري موجود در ابتدايي ترين نمونه‌ها را شناسايي نمود. به‌منظور بررسي حضور حاشيه و چگونگي آن در توليدات متعلق به ادوار قبل از اسلام مي‌توان پاسخ‌گويي به دو پرسش زير را مدنظر قرار داد:اجزاي نقوش، ابعاد و اندازه آن در حاشيه‌ها با متن مفروشات بررسي شده از چه روابطي با يكديگر برخوردارند؟ جايگاه حاشيه در قديمي‌ترين نمونه‌ها بالاخص فرش‌هاي گره‌خورده پرزدار چگونه است؟گردآوري اطلاعات در پژوهش حاضر بر پايه داده‌هاي كتابخانه‌اي بوده و روش تحقيق توصيفي تحليلي است. با مطالعه منابع مختلف نظير مكتوبات، تصوير فرش هاي منعكس شده در ديگر هنرها و بررسي معدودي از دستبافته‌هاي برجاي مانده به‌نظر مي‌رسد، وجود حاشيه در نمونه‌هاي (پرزدار و فاقد پرز) ادوار قبل از اسلام مسجل گرديد. تناسبات ميان حاشيه و زمينه فرش‌ها در نوع نقش مايه‌ها، اندازه و تناسبات موجود در آن نسبت به زمينه بررسي شد؛ جامعه آماري در اين پژوهش دستبافته‌هاي متعلق به قبل از اسلام است كه موارد قابل مطالعه 6 نمونه پرزدار و فاقد پرز هستند. فرش پازيريك به‌عنوان قديمي‌ترين نمونه، از روابطي بصري و هماهنگي كامل نقش در حاشيه و زمينه برخوردار است و اين نكته در توليدات دوره ساساني كاهش يافت. تناسبات ابعادي حاشيه و زمينه فرش پازيريك با اصول طراحي امروزين حاشيه در فرش فاصله دارد، اما در نمونه‌هاي ساساني اين اصول قرابت بيشتري با قواعد كنوني دارند. كيفيت‌هاي بصري در فرش پازيريك مي‌تواند به حضور حاشيه در توليدات هنري با بن‌مايه اعتقادي و فرهنگي اشاره داشته باشد. اما در دوره ساساني جايگاه حاشيه به ميزان يك قاب تزئيني فاقد كيفيت هاي بصري تقليل مي‌يابد.