بررسي رابطۀ ميان نقش و هندسه فرش ايراني و هندسه و تناسبات فضاي داخلي خانه، نمونه موردي: خانه‌هاي دوره قاجاريه و پهلوي شهر تهران

نشانه هاي تطبيق ميان معماري و فرش ايراني از منظر هندسه و تناسبات وجود دارد مبني بر اينكه ابعاد فضاي داخلي خانه و ابعاد فرش ارتباط تنگاتنگي با هم داشته اند. توجه به فرش در دو بعد طرح و ابعاد هندسي به عنوان عاملي مهم در شكل گيري ابعاد فضاي داخلي خانه ايراني بوده است. اين پژوهش بر آن است با مطالعه رابطه ميان نظام شكل گيري فضا هاي داخلي خانه (در دوران قاجار و اوايل پهلوي در تهران را) و ابعاد و هندسه فرش ايراني را رمز گشايي نمايد. در اين راستا از روش توصيفي تحليلي با تكيه بر فن تحليل داده ها و همينطور مطالعات ميداني كتابحانه اي استفاده گرديده است. جامعه آماري تناسبات شاخص فرش در نواحي مختلف ايران شناسايي، سپس در تناسبات پلان خانه ها مورد ارزيابي قرار گرفته اند. با استفاده از فرمول كوكران 30 نمونه از خانه هاي تهران دورۀ قاجار و پهلوي در بافت تاريخي تهران به صورت تصادفي انتخاب گرديده اند كه بتواند به درجه اطمينان يا دقت احتمالي مطلوب به سوالات پژوهش پاسخ دهند. دستور زبان هاي هندسي، سامانه هاي توليد كننده اي هستند كه بر پايه مجموعه اي از قاعده هاي هندسي به طراحي منجر شده و بر مبناي قواعد هندسي كار مي كنند. روش شناسي قوانين، تأويل پديدار شناسي خانه هاي دوره قاجاري با روش ماكس ون منن است فلذا، كيفيت خانه هاي قاجاريه در اين مقاله به عنوان يك پژوهش پديدار شناسي بر مبناي تجربه زيسته در خانه استوار است. نتايج حاصل از تحليل نمونه هاي موردي خانه هاي دوره قاجاريه و پهلوي شهر تهران نشان مي دهد كه در بيشتر خانه هاي تهران ابعاد اتاق خانه ها براساس (تناسبات طلايي ايراني و يوناني)، (تناسبات بر اساس تزيينات سقف)، (تناسبات بر اساس ابعاد رايج فرش، با محاط شدن كف اتاق بر ابعاد فرش) غالب بوده، در اوايل دوران قاجار شكل گيري اتاق خانه ها بر اساس تناسبات طلايي ايراني بوده سپس در اواخر دوران قاجار و دوران پهلوي تناسبات فرش به عنوان معيار اصلي شكل گيري خانه ها تأثير گذار بوده است.