تحليل تأثير اعتقادات عرفان و تصوف بر مضامين و تزيينات كتيبه‌هاي مسجد كبود تبريز

The Analysis of the Effect of Mysticism and Sufi Beliefs on the Decorations and Textures of Kabud Masque in Tabriz

مسجدكبود تبريز از آثار متعلق به ابوالمظفرجهانشاه از دودمان تركمانان قراقويونلوها است. اين بنا در سال870 هجري قمري به كوشش و نظارت جان‌بيگ خاتون (زن جهانشاه) پايان پذيرفت. در اين مسجد نقوش مختلفي از قبيل: نقش‌هاي گياهي، هندسي و كتيبه‌اي در تزئينات كاشيكاري، مشاهده مي‌شود. كتيبه‌هاي مسجد كه عمدتاً با دو خط كوفي و ثلث كار شده‌اند با نگاره‌هاي اطراف خود ارتباط مستقيم داشته و به آنها جنبه اعتدال و هماهنگ بخشيده‌اند. هدف اصلي اين مقاله، مطالعه و كشف تاثيرات عرفان و تصوف از جمله مذهب حروفيه بر انتخاب مضامين كتيبه‌ها و نوشته‌هاي تزئينات مسجد كبود تبريز مي‌باشد. در اين پژوهش، روش تحقيق از نوع توصيفي-تحليلي و هدف از نوع كيفي مي‌باشد. گردآوري اطلاعات به دو طريق ميداني و كتابخانه‌اي صورت گرفته است كه در اين راستا در مطالعات كتابخانه‌اي ابتدا اسناد و مدارك مورد بررسي قرار گرفته‌اند و در راستاي مستند نگاري تزئينات مسجد كبود، مطالعات ميداني صورت گرفته است. در مرحله آخر براساس اطلاعات جمع آوري شده تجزيه و تحليل اطلاعات صورت پذيرفته است. بنا بر يافته‌هاي تحقيق مشخص گرديد كه: از ميان رنگ ها، دو رنگ آبي لاجوردي (در زمينه كتيبه‌ها) و سفيد (در نوشتن خط متن كتيبه) رنگ غالب در تزئينات اين مسجد مي‌باشد كه به لحاظ نمادين، اين دو رنگ، با عقايد عرفا ارتباط مستقيم داشته و به نوعي نمودي از اعتقادات عرفا در تزئينات اين مسجد به حساب مي‌آيند. همچنين انتخاب انواع نقش شمسه‌ها و ذكر كلمات قصار عرفاني به عنوان مضامين اين نقوش، نشان از تاثير عرفان و تصوف در تصويرگيري تزيينات اين بناي بزرگ دوره قره قويونلوها دارد. در پايان اين نتيجه حاصل ميشود كه تحولات مذهبي سده نهم هجري قمري مانند اعتقاد حروفيان در كنار تصوف و عرفان در تصوير‌گيري مضامين نقوش و كتيبه‌هاي اين بنا تاثير بسزايي داشته است.

Kabud masque belongs to Abul al – Mozaffar Shah Jahan from Turkaman Agh Quyunloo tribe. The building was finished in 870 AH by Jan Beyg Khatoon (Jahan shah’s wife). There are various plant and geometric features and inscriptions in the masque. The masque inscriptions are mostly created by two Kufi and Tholth writing and are related to the surrounding illustrations and give them harmony. In this research, we have tried to study the impact of mysticism and Sufism among Hurufiye religion (faith) on selecting contents of inscriptions and writings. The research method is descriptive _ analytic. The library method and on-site visiting have been used for data collection. The results indicate that azure blue has the most variety in the inscription basis and white in their context. These two colors are symbolic in mysticism and Sufism. Choosing the kind of Shamseh features and mentioning mystic apothems show the impact of mysticism and Sufism on the form of ornamentations of the important buildings in Qara Qoyunloo era. At last, we have concluded that the religious changes in the 9th century like Horufiye beliefs within mysticism and Sufism have had the main compact on the form and contexts of inscriptions and features of the building. The Blue Mosque, as the most important work of Qaraqouyunlu dynasty, has a special place in the art of tile and inscription of Iran, which technically contains the most delicate works of mosaic tiles and includes a wide variety of tile designs. Also, in terms of design, it has interesting religious concepts, and in terms of inscription, it has a variety of lines embedded in novel writing methods. According to the authors, the blue color in this building and other buildings indicates that the Muslim architects want to ascend from the earth science and to get to the superior space. The blue color recalls the breadth of the clear sky. The white color that was used most for the Quranic inscriptions was among the colors that were recommended to be used by the Prophet. This color is in the references and symbols of Sufism and mystic features. In summary, the two colors of azure blue and white in Islamic art are symbolic and have been considered a lot. With regard to the cadre for the inscriptions, it should be noted that in this collection of designs, shades are used more than other designs. It should be said that the selection of the role of the candle in this collection is not a coincidence. This role is rooted in the deep mystical concepts of Sufism such as the pre-eminence of God, the light and the sky.