مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - تغييرات در كاربرد ساخت‌‌‌هاي سببي ‌‌‌‌‌تركي‌‌‌‌‌آذربايجاني بر اثر تماس با زبان فارسي

چكيده فارسي :

هدف پژوهش حاضر مطالعۀ تغييرات حاصل از تأثير زبان فارسي بر كاربرد ساخت‌‌‌هاي سببي‌‌‌‌‌ تركي‌‌‌‌‌آذربايجاني است. داده‌‌ها از تعاملات زباني گويشوران ‌‌‌‌‌تركي‌‌‌‌‌آذربايجاني در‌‌ استان اردبيل گردآوري و استخراج شده است. اين تحقيق به روش توصيفي-تحليلي انجام شده است. ابتدا داده‌‌‌ها براساس پارامترهاي صوري مطالعۀ ساخت‌‌‌‌هاي سببي طبقه‌‌بندي شد. سپس از منظر دو ديدگاه مطرح در پديدۀ برخورد زبان‌‌ها (ميرز-اسكاتن، 2006؛ هاينه 2006) تحليل گرديد. با بررسي داده‌‌‌ها براساس معيارهاي تمايز وام‌‌‌گيري از رمزگرداني، مشخص شد كه تعدادي از جزءهاي غيرفعلي فارسي به‌‌صورت وام‌‌واژه در ساخت افعال مركب سببي تركي‌‌‌آذربايجاني به‌‌كار برده مي‌‌‌شوند؛ درصورتي‌كه ساير جزءهاي غيرفعلي فارسي به‌‌عنوان عناصر رمزگرداني‌‌‌شده در گفتار دوزبانه‌‌ها پديدار مي‌‌‌‌شوند. يافته‌‌‌‌ها در انطباق با ديدگاه ميرز-اسكاتن (1993 و 2006) است كه فرايند تكميل و تثبيت راه‌‌‌يابي سازه‌‌‌ها از يك زبان به زبان ديگر را تحت عنوان پيوستار رمزگرداني-وام‌‌‌گيري پيشنهاد كرده است. وجود جملات مركب با فعل‌‌‌‌‌هاي سببي بومي در ميان داده‌‌‌ها نشان مي‌‌‌‌‌دهد كه ساخت سببي تحليلي با كاربرد محدود در تركي‌‌‌‌آذربايجاني وجود دارد. مطابق با ديدگاه هاينه (2006)، گويشوران تركي‌‌‌‌‌آذربايجاني از ميان ساخت‌‌‌هاي سببي زبان خود، الگوي منطبق با ساخت‌‌ متناظر در زبان فارسي را بر‌‌‌گزيده‌‌‌اند و با وام‌‌‌گيري و رمزگرداني جزءهاي غيرفعلي فارسي، فراواني كاربرد ساخت سببي تحليلي را در زبان خود گسترش داده‌‌‌‌اند. روش پژوهش: اين تحقيق به روش توصيفي-تحليلي انجام شده است. داده‌‌هاي اصلي پژوهش از تعاملات زباني گويشوران ‌‌‌‌‌تركي‌‌‌‌‌ آذربايجاني‌‌ مناطق مركزي استان اردبيل گردآوري و استخراج شده است. ابتدا داده‌‌‌ها براساس پارامترهاي صوري مطالعۀ ساخت‌‌‌‌هاي سببي طبقه‌‌بندي شده و سپس از منظر دو ديدگاه مذكور (ميرز-اسكاتن، 2006؛ هاينه 2006) تحليل شده است. يافته‌‌‌‌ها: با بررسي داده‌‌‌ها براساس معيارهاي تمايز وام‌‌‌گيري از رمزگرداني، مشخص شد كه تعدادي از جزءهاي غيرفعلي فارسي (اجازه، مجبور و ...) به‌‌صورت وام‌‌واژه در ساخت افعال مركب سببي تركي‌‌ آذربايجاني به‌‌كار برده مي‌‌‌شوند؛ درصورتي‌كه ساير جزءهاي غيرفعلي فارسي به‌‌عنوان عناصر رمزگرداني‌‌‌شده در گفتار دوزبانه‌‌ها پديدار مي‌‌‌‌شوند. بنابراين، جزءهاي غيرفعلي فارسي همچون «متقاعد، ترغيب و ...» كه به‌‌‌‌صورت عناصر رمزگرداني‌‌‌شده در گفتار دوزبانه‌‌هاي تركي‌‌‌‌ آذربايجاني-فارسي نمايان مي‌‌‌‌شوند، ممكن است با گذشت زمان و با كاربرد روزافزون توسط گويشوران به وام‌واژه‌‌‌ تبديل شوند. بحث و نتيجه‌‌‌‌گيري: يافته‌‌‌‌هاي پژوهش حاضر در انطباق با ديدگاه ميرز-اسكاتن (2006، 1993) است كه فرايند تكميل و تثبيت راه‌‌‌يابي سازه‌‌‌ها از يك زبان به زبان ديگر را تحت عنوان پيوستار رمزگرداني-وام‌‌‌گيري پيشنهاد كرده است. برخلاف نتايج مطالعات پيشين، كه ساخت سببي تحليلي در تركي‌‌ آذربايجاني را ساخت قرضي از زبان فارسي تصور مي‌‌‌‌كنند، وجود جملات مركب با فعل‌‌‌‌‌هاي سببي بومي در ميان داده‌‌‌ها نشان مي‌‌‌‌‌دهد كه ساخت سببي تحليلي با كاربرد محدود در زبان تركي‌‌‌ آذربايجاني وجود دارد. مطابق با ديدگاه هاينه (2006)، گويشوران تركي‌‌‌‌ آذربايجاني از ميان ساخت‌‌‌هاي سببي زبان خود الگوي منطبق با ساخت‌‌ مشابه و متناظر در زبان فارسي (ساخت سببي تحليلي) را بر‌‌‌گزيده‌‌‌اند و با وام‌‌‌گيري و رمزگرداني جزءهاي غيرفعلي فارسي، فراواني كاربرد ساخت سببي تحليلي را در زبان خود گسترش داده‌‌‌‌اند. تغييرات حاصل در كاربرد ساخت‌‌‌هاي سببي تركي‌‌‌‌ آذربايجاني به‌‌‌دليل همگرايي اين زبان با زبان فارسي اتفاق افتاده است كه از نتايج مستقيم برخورد و تماس زبان‌‌ها به شمار مي‌‌‌‌رود. زبان فارسي به‌سبب جايگاه رسمي، فرهنگي و ادبي به‌‌عنوان زبان زبرين عمل مي‌‌‌كند و ويژگي‌‌‌ها و مؤلفه‌‌هاي رده‌‌‌شناختي خود را بر اثر پديدۀ تماس زباني و تحت پيوستار رمزگرداني-وام‌‌‌گيري به ساير زبان‌‌‌ها و گويش‌‌‌هاي كشورمان منتقل مي‌‌‌كند.

چكيده لاتين :

The aim of this research is to study causative changes in Azerbaijani due to contact with Persian. The data were collected from Azerbaijani speakers in Ardabil province. The research method is descriptive-analytic. First, the data were classified according to the formal parameters used in studying causative structures. Then, they were analyzed in the framework of two common approaches in language contact phenomenon (Myers-Scotton, 2006; Heine, 2006). Data analysis based on the criteria of code-switching/borrowing differentiation shows that some of Persian causative non-verbal elements have been borrowed by Azerbaijani and some of them appear as code-switched elements in Azerbaijani-Persian bilinguals’ speech. The findings were in line with Myers-Scotton’s view confirming code-switching/borrowing continuum as a mechanism for accomplishment of borrowing process. The compound sentences with two native compound causative verbs between collected data show that compound causative structure exists in Azerbaijani. Azerbaijani speakers use strategy such as the extending strategy to increase the frequency of compound causative structure matching that of Persian by borrowing and code-switching Persian non-verbal causative elements. Azerbaijani speakers choose among some alternative causative structures, the one corresponding to Persian structure.