بررسي تاريخي شكل‌گيري گفتمان‌نماي «يعني» در زبان فارسي بر اساس چارچوب كاربردي‌شدگي هاينه (2013)

A Diachronic Study on the Development of the Persian Discourse Marker “ya’ni” Based on Heine’s Pragmaticalization Framework (2013)

پژوهش حاضر به مطالعة فرايند دخيل در پيدايش گفتمان‌نماي «يعني» در زبان فارسي از منظر دستور گفتمان (كالتن‌باخ و همكاران، 2011) و در چارچوب ديدگاه هاينه (2013) كه مبتني بر اين دستور است، مي‌پردازد. هاينه بيان مي‌كند كه فرايند «كاربردي‌شدگي» سبب شكل‌گيري گفتمان‌نماها مي‌شود. از نظر او، پديده‌اي به نام «انتقال» هستة اساسي هر نوع كاربردي‌شدگي را تشكيل مي‌دهد و با اين وصف، كاربردي‌شدگي را فرايندي مجزّا و متمايز از دستوري‌شدگي مي‌داند. براساس اين فرايند، يك واحد زباني، با انتقال از «دستور جمله» به «دستور معترضه»، كاربردها و نقش‌هاي معنايي جديدي با توجه به شبكة پيچيدة موقعيت گفتمان پيدا مي‌كند و به يك گفتمان‌نما تبديل مي‌شود. با توجه به چارچوب هاينه، داده‌هاي زبان فارسي از قرن چهارم تا چهاردهم گردآوري شد، بدين صورت كه از هر قرن دو اثر شاخص انتخاب گرديد و موارد وقوع «يعني» به صورت دستي در آنها مشخص شد. بررسي سير تحوّل «يعني» بر اساس داده‌هاي زبان فارسي در طول زمان، انطباق اين داده‌ها با چارچوب هاينه، و افزايش كاربرد اين عنصر زباني به‌عنوان «واحد دستور معترضه» در گذر زمان نشان مي‌دهد كه فرايند دخيل در ظهور اين گفتمان‌نما همان كاربردي‌شدگي است كه در مركز آن، پديدة انتقال قرار دارد و در اين ميان، تا آنجا كه به «يعني» مربوط مي‌شود، با فرايند «دستوري‌شدگي» سر و كار نداريم.

The present research studies a process involved in the rise of the Persian discourse marker “ya’ni” (meaning that) in the framework of discourse grammar (Kaltenbock et al, 2011) and based on Heine’s approach (2013). Heine believes that the process leading to the rise of discourse markers is pragmaticalization. To him, a process called co-optation is the central mechanism involved in pragmaticalization, and he considers pragmaticalization and grammaticalization as distinct processes. Through co-optation a linguistic unit is transferred from sentence grammar to thetical grammar, acquires new semantic functions based on the complicated network of situation of discourse, and changes to a discourse marker. To carry out the present study based on Heine’s approach as its analytical framework, diachronic data in Persian were collected from the 4th to 14th Hijri centuries by choosing two typical books from each century. Then, all the occurrences of “ya’ni” in those books were manually identified and analyzed. The present diachronic study of “ya’ni” in Persian confirms Heine’s framework, and it shows a growing number of theticals as time passes. In addition, it was verified that the process which plays a role in the development of “ya’ni” is not grammaticalization, but pragmaticalization in center of which there is co-optation.