كليدواژه :
رسيدگي فرجامي , ديوان عالي , محكمه عالي , انقلاب مشروطه , جمهوري اسلامي
چكيده فارسي :
رسيدگي فرجامي به عنوان آخرين مرحله دادرسي توسط عالي‌ترين نهاد قضايي در نظر گرفته مي‌شود. در اين بين، بررسي پيشينه ديوان عالي كشور به عنوان مرجع رسيدگي به درخواست فرجام و مقررات كيفري ناظر بر اين نهاد مي‌تواند موجبات شناخت، تدوين و اجراي قوانين مطلوب‌تري را در اين زمينه فراهم آورد. از اين رو، مقاله حاضر با رويكرد نهاد محور، به پژوهش پيرامون پيشينه تاريخي - تقنيني رسيدگي فرجامي پرداخته است. مطالعه صورت پذيرفته نشان مي‌دهد كه از زمان هخامنشيان، نهادي تحت عنوان محكمه عالي وجود داشته كه وظايف آن مشابه ديوان عالي در مفهوم امروزي است. با لحاظ تغييرات ايجاد شده در ساختارهاي قضايي ايران طي دوره‌هاي مختلف، مي‌توان گفت كه انقلاب مشروطه در دوره قاجار آغاز شكل‌گيري حقوق مدرن و به رسميت شناختن رسيدگي فرجامي در معناي نوين خود محسوب مي‌شود. با وجود توسعه مفهوم رسيدگي فرجامي در دوران حكومت پهلوي، با تحقق انقلاب اسلامي، اين طريق رسيدگي دستخوش تحولات متعددي گرديده است. در اين ميان، مطابق ديدگاه سياست‌گزاران اوليه پس از انقلاب، رسيدگي دو درجه‌اي خلاف قوانين اسلام تلقي شده و در نخستين فرايندهاي قانون‌گذاري، نهادهاي پژوهش‌خواهي و فرجام‌خواهي حذف گرديدند. مع‌الوصف، پيامدهاي فقدان بازنگري در آرا موجب شد تا قانون‌گذار جمهوري اسلامي از نظر ابتدايي خود عدول كند. در اين راستا، با تغييرات پي در پي، نهايتاً رسيدگي فرجامي به موجب قانون آيين دادرسي كيفري 1392 به عنوان طريقي براي اعمال نظارت ديوان عالي كشور بر حسن اجراي قوانين در محاكم و ترتيبي جهت امكان بازنگري در آراي كيفري پيش‌بيني گرديد.
