نقش واژه‌ها و تعابير عاميانه در بازتاب انتقادات اجتماعي؛ مطالعۀ موردي: «پنج نمايشنامه از ميرزا آقا تبريزي»

The Role of Popular Words and Interpretaions in the Reflection of Social criticism. A case study of Panj NamayeshNameh by Mirza Agha Tabrizi

«پنج نمايشنامه» نوشتۀ ميرزا آقا تبريزي از نخستين نمايشنامه‌هاي ادب فارسي است كه اوضاع نابسامان و ناگوار دورۀ ناصري را با انشايي آميخته به طنز نشان مي‌دهد. اين نمايشنامه‌ها با وجود نداشتن وحدت زمان، مكان و موضوع به‌دليل دربرداشتن برخي از حقايق تاريخي اهميّت دارند. جايگاه و اعتبار عنصر گفت‌وگو در نمايشنامه‌ها از عوامل تأثيرگذار بر بسامد حضور تعابير عاميانه در اين نوع ادبي است. در متون ادبي مردم‌پسند، سازه‌هاي دستوري و واژگاني زبان عامّه كه به‌دليل برجستگي، كانوني مي‌شوند، با توجّه به قابليّت‌هاي خود، تصاويري از واقعيّت‌هاي اجتماعي را كه مورد انتقاد نويسنده است، گاه با صراحت و زماني با كنايه ترسيم مي‌كنند. در اين پژوهش كه به شيوۀ توصيفي-تحليلي انجام شده است، واژه‌ها و تعابير فرهنگ عامه كه ظرفيّت نمايشي روايت‌ها را بالا مي‌برند و در انعكاس اوضاع اجتماعي كارايي دارند، بررسي مي‌شود. براساس يافته‌هاي اين پژوهش در نمايشنامه‌هاي ميرزاآقا تبريزي، عناصردستوري شدّت‌بخش، كنايات، صفات، قيدها و برخي از افعالي كه خاستگاه اجتماعي آن‌ها فرهنگ عامّه است يا بسامد آن‌ها در تداول عامّه بيش‌تر است، حضوري چشمگير دارند و به‌دليل شفّافيت و قدرت القايي در بسترسازي براي اجراي نمايشنامه‌ها، ياريگر نويسنده‌اند‌. اين واحدهاي زباني در بازگويي موضوعات فرهنگي و اجتماعي نيز نقشي تعيين‌كننده دارند. به همين‌روي مي‌توان گفت گزينش واژه هاي نشاندار زبان عامّه در «پنج نمايشنامه از ميرزاآقاتبريزي» عامدانه بوده و حضور هدفمند آن‌ها به گزارش روايات، بازتاب انتقادات اجتماعي و بيان شيواي نويسنده جهت داده است.

"Five Plays" written by Mirza Agha Tabrizi is one of the first plays in Persian literature. It shows the corruption in Nasserite period with a humorous tone. Despite the lack of unity of time, place and subject, these plays are important because they contain some historical facts. The status and validity of the dialectic element in plays is an important factor influencing the presence of colloquial expressions in this type of literature. In folk literary texts, the grammatical and lexical structures of the vernacular language are the focal point due to their prominence. According to their capabilities, these structures sometimes explicitly (sometimes ironically) depict images of social realities, which are criticized by the author. This descriptive-analytical research investigates the words and expressions of pop culture that increase the theatrical capacity of narratives and also effectively reflects social situations. According to the findings, in Mirza Agha Tabrizi's plays, grammatical elements, ironies, adjectives, language in Five Plays by Mirza Agha Tabrizi is purposeful. The purposeful presence of marked popular words directs narrative reports, social critique and fluent style of the author.adverbs and verbs derived from popular culture (with high frequency) are recurrent. Due to its transparency and communicative capability in theatricality of plays, they can be of help to the author. Therefore, it can be said that marked word choice of colloquial