بررسي فقهي قاعده هدايت و كاركرد آن از ديدگاه فقه تربيتي

در عرصه تعليم و تربيت نيز يكي از قواعد مهم براي تثبيت و ترويج معارف و انديشه‌هاي ديني متربيان، قاعده هدايت است. مفاد اين قاعده عبارت است از مجموعه فعاليت‌ها و اقدام‌هاي تربيتي خاص كه بعد از آگاهي فرد بايد انجام گيرد؛ با اين هدف كه فرد بدان آگاهي‌ها، التزام قلبي پيدا كند، خلقيات روحي و دروني در او ايجاد و رفتارهاي ديني در او نمايان شود. به خلاف قاعده ارشاد، در قاعده هدايت، شخص نسبت به مسئله علم دارد؛ اما عامل تربيتي بايد اين علم و آگاهي را از راه تقويت اراده، ايجاد انگيزه در او و احياناً تغيير شرايط محيطي و اجتماعي نهادينه سازد. وجوب هدايت مشروط به علم است و اين وظيفه به عالم اختصاص پيدا مي كند. همچنين وجوب هدايت، مشروط به‌احتمال تأثير در متربي است. اين نوشتار با روش استنباطي و تحليلي قاعده هدايت را در خلال بررسي ادله نقلي اثبات و شرايط، قلمرو و مراتب آن در فرايند تربيت را بررسي مي‌كند. در بيان مهم‌ترين نتايج تحقيق پيش رو بايد گفت از ديدگاه فقهي اولاً هدايت در محدوده واجبات و محرمات، واجب است و در غير آن رجحان دارد. ثانياً به‌كارگيري اقدامات هدايتي ديگران اگر منجر به اضرار، اجبار و اكراه شود، جايز نيست ثالثاً به‌كارگيري روش‌هاي مختلف هدايت، في‌نفسه مطلوبيت شرعي دارد اما در مواردي كه هدايت جز با روشي خاص انجام نمي‌پذيرد، به‌كارگيري آن روش، از رجحان مطلق برخوردار است.