نقش آب و مديريت آن در پويايي منظر ارَّجان (بهبهان) از گذشته تا به امروز

The Impact of Water Resources and Water Management on the landscape Dynamic of Arrajan (Behbahan) from the Past to the Present

باستان­ شناسان مدت­ هاست كه اهميتِ مديريت و كنترلِ آب را درك كرده ­اند. در ارجان، يكي از پنج خوره ايالت فارس، شواهدي از مديريت آب مشاهده مي­شود كه حكايت از برهمكنش انسان و محيط دارد. با توجه به محيط و منظر ارجان، سازه ­هاي آبي مختلفي وجود دارد كه از گذشته­ هاي دور ايجادشده و با استفاده از آنها، مردمان گذشته موفق شدند آب رودخانه ­هاي مارون و خيرآباد را مهار و مديريت كنند. در اين نوشتار، با بررسي فرهنگ مادي بر­جاي­مانده و منابع مكتوب، به اهميت مسئله آب در اين منظر و نحوه مديريت و كنترل آن پرداخته خواهد شد. حضور گستردۀ سازه­ هاي آبي نشان مي­دهد كه ارجان در دوران­ مختلف به آب رودخانه­ هاي مذكور شديداً وابسته بوده، همان­طور كه منابع مكتوب نيز بر آن صحه مي­ گذارند. از سويِ ­ديگر، منـابع مكتوب و اخـيراً بررسـي­ هاي زمين ­شـناسي نشان مي­دهد كه كيفيت آب­هاي زيرزميني ارجان نامطلوب بوده و براي امر كشاورزي و مصارف داخلي مناسب نبوده است. درك روش‌ها و شيوه­هاي كنترل و مديريت آب­هاي سطحي و زيرزميني و تأثير آن بر توان منطقه نشان مي­دهد كه مديريت بخردانه با شناخت درست توان بالقوه طبيعي و فرهنگي سرزمين شكوفايي اين پهنه و برعكس عدم شناخت آن دشواري­ هايي را دربر داشته است.

Water and water management studies have long been a matter of concern to archaeologists. In Arrajan, one of the five regions (xora) in Fars during the Sasanian era, the remains of water installations are evidence of nature- culture interactions as well as of environmental behavior through time. Maroon and Khairabad Rivers, as two main water resources of the region, have long been subjected to control and management by societies. Based on the archaeological field surveys and the analysis of written primary sources, the dependence of Arrajan to these rivers in different periods and water management strategies and practices will be assessed across the Arrajan landscape. Written sources as well as recent geological surveys show that groundwaters in the region were of low quality and had not been suitable for agriculture and domestic use. As the prosperity of the region largely depended on an effective water management and sufficient knowledge of surface and subterranean water potential, the evolution of water management in Arrajan region lead us to be aware that any negligence in the issue of water management would lead to the decline and desertification of the landscape and vitiate its potential of to host human settlements.