حزب توده و مفهوم ماركسيستي - لنينيستي "مساله ملي" در ايران (1320-1357)

The Tudeh Party and the Marxist-Leninist Concept of the "National Question" in Iran (1941-1979)

مسئله ملي مفهوم برستاخته ماركسيست­ هاي قرن نوزدهم در مواجهه با گسترش موج ناسيوناليسم بود؛ مفهومي كه به­ويژه در آستانه انقلاب اكتبر، از آن به عنوان ابزاري در جهت پيشبرد اهداف خود استفاده كردند. در ايران نيز با تأسيس حزب كمونيست در سال 1338 ه.ق بود كه «مسئله ملي» ذيل مفهوم «ملل مختلف ايران» مطرح شد. حزب توده به عنوان مهم‌ترين گروه­ كمونيستي در دورۀ محمدرضا شاه مفهوم ماركسيستي-لنينيستي «مسئله ملي» را در ايران بسط داد. پرسش اصلي اين پژوهش آن است كه حزب توده چه رويكردي نسبت به مفهوم ماركسيستي-لنينيستي «مسئله ملي» در ايران داشته و عوامل موثر بر اين رويكرد، كدامند؟ فرضيه اين تحقيق بر اين گزاره مبتني است كه رويكرد حزب توده نسبت به مفهوم «مسئله ملي» برگرفته از آموزه­هاي لنين و استالين و رويكردي كاركردگرايانه در جهت پيشبرد مبارزات خود بوده است و رهبري گروه­هاي ماركسيستي، گسترش سطح مبارزات و پيوندهاي ايدئولوژيك با شوروي بيشترين تأثير را بر اين رويكرد داشته است. در اين پژوهش از دو رهيافت روش شناسي تفسيري و تبييني-كاركردگرايانه براي تبيين مسئله استفاده شده است. در تفسير داده­ها از روش تحليل محتوا استفاده شده است و در تبيين رخدادها، شناخت ساختارهاي سياسي و توضيح علي كاركرد آنها مورد نظر بوده است. اين پژوهش نتيجه مي­گيرد كه رويكرد حزب توده نسبت طرح «مسئله ملي» در ايران، كاركرد­گرايانه و در جهت اهداف خود بود و حزب توجه بيشتري به آن نمي ­كرد.

The national question was a concept constructed by nineteenth-century Marxists in the face of the spread of the wave of nationalism, a concept they used as a tool to advance their goals, especially on the eve of the October Revolution. In Iran, it was with the establishment of the Communist Party in 1338 AH that the “national question” came up under the concept of “different nations of Iran.” The Tudeh Party, as the most important communist group during the reign of Mohammad Reza Shah, developed the concept of “national question” in Iran. The main question of this research is what the approach of the Tudeh Party was towards the concept of “national question” in Iran and what the factors influencing this approach were. The hypothesis of this research is based on the proposition that this party’s approach to the concept of “national question” in Iran is derived from the teachings of Lenin and Stalin and a functionalist approach to advance its struggles and the leadership of Marxist groups is to expand the level of struggle, and Ideological ties with the Soviet unio‎n have had the greatest impact on this approach. In this study, interpretive and explanatory-functionalist methodologies have been used to explain the problem. In data interpretation, the content analysis method has been used, and in explaining events, recognizing political structures, and causally explaining their function has been considered. This study concludes that the Tudeh Party’s approach to the “national question” in Iran was functionalist and in line with its goals, and the party did not pay more attention to it.