بررسي اثرات افسنتين در بيماري‌هاي كبد از منظر 3 كتاب طب ايراني (‌الحاوي رازي، قانون ابن‌سينا و ذخيره خوارزمشاهي)

هدف: تحقيقات جديد نشان‌دهنده نقش مثبت گياه افسنتين بر درمان بيماري‌هاي كبدي است. از اين رو شايد بتوان با بررسي چگونگي استفاده از اين گياه در مكتب طب ايراني به منظور درمان بيماري‌هاي كبدي به راهكارهاي جديدي در درمان اين بيماري‌ها دست يافت.روش ها: در اين مطالعه كيفي با مراجعه به كتابخانه‌هاي تخصصي طب سنتي در سطح كشور و با استفاده از منابع مختلف ديجيتالي ابتدا گياه افسنتين در ترمينولوژي مكتب طب ايراني مورد بررسي قرار گرفت و پس از آگاهي نسبت به اسامي مختلف اين گياه هريك از نام‌ها در كتب مختلف طبي خصوصاً سه كتاب مشهور الحاوي، قانون و ذخيره خوارزمشاهي جست‌وجو شد و نسخه‌هاي مختلف پزشكي مربوط به افسنتين از اين كتب استخراج و كاربردهاي مختلف اين گياه در بيماري‌ها و خصوصاً بيماري‌هاي كبدي كد‌گذاري و از آن‌ها يادداشت‌برداري ‌شد و پس از ورود به نرم‌افزار اكسل ديتا‌ها به صورت جداولي منظم درآمد و در ادامه با مراجعه به سايت‌هاي مختلفي، چون ايران‌مدكس، ايران‌داك، مگ‌ايران، گوگل اسكالر و پابمد مقالات مربوط به كاربرد‌هاي دارويي گياه افسنتين در بيماري‌هاي كبدي استخراج شد و با ياد‌داشت‌برداري از اين مقالات و ديتاهاي به‌دست‌آمده از كتب طبي گذشته تجزيه‌و‌تحليل و بررسي انجام شد.يافته ها: اطباي ايراني گونه‌هاي مختلفي از بيماري‌هاي كبدي را در آثار خود شرح داده‌اند كه در اين بين استفاده از گياه افسنتين در 179 نسخه از كتب سه‌گانه الحاوي،قانون و ذخيره براي در بيماري‌هاي آماس كبد‌، يرقان‌، سده كبد‌، آسيت‌، استسقا‌، سوء‌مزاج سرد كبد وسوء‌مزاج گرم كبد به صورت مفرده و تركيبي مورد استفاده قرار گرفته است. از اين ميان بيشترين استفاده گياه افسنتين مربوط به بيماري‌هاي آماس كبد با فراواني 23 درصد، يرقان 20 درصد، آسيت 19 درصد، سده كبد 13 درصد بوده است. بيشترين شكل استفاده از اين گياه به صورت خوراكي (80 درصد) و در مرحله بعد موضعي (20 درصد) بوده است. در نسخه‌هاي تركيبي استفاده از گياهاني مثل سنبل (30/2 درصد)، مصطكي (24/6 درصد)، انيسون(17/3 درصد) ريوند چيني (17/3 درصد) ،گل سرخ (16/2 درصد)، زعفران (15/1 درصد)، لك مغسول (14/5 درصد) غاريقون (14 درصد)، عصاره غافث (14 درصد) در كنار افسنتين بيشتر به منظور تشديد اثر درماني افسنتين و يا رفع عوارض اين گياه بر بدن استفاده شده است. همچنين بررسي مقالات طب مدرن نيز شناخت كافي مؤلفان اين كتب را نسبت به بيماري‌هاي كبدي روشن كرد. به طوري كه بر مبناي مقايسه انجام‌شده بيماري‌هاي اوليه كبد، همانند هپاتيت و بيماري كبد الكلي و غير‌الكلي هم‌رديف بيماري‌هاي ابتدايي و شروع‌كننده امراض كبد يعني سوء‌مزاجات قرار مي‌گيرند و استسقاي زقي معادل سيروز كبدي همراه با آسيت است و با توجه به استفاده فراوان اين گياه در كتب طب ايراني و تطابق يافته‌هاي آن‌ها با طب مدرن بررسي‌هاي بيشتر درباره تأثير اين گياه بر بيماري‌هاي كبدي لازم است.نتيجه گيري: با توجه به استفاده فراوان اطباي مشهور ايراني از اين گياه و تطابق يافته‌اي ايشان با طب مدرن در زمينه درمان بيماري‌هاي كبدي، به نظر مي‌رسد بررسي بيشتر تأثير اين گياه بر بيماري‌هاي كبدي در طب ايراني اگر به صورت گسترده‌تر باشد و نتايج اين بررسي با استانداردها و موازين طب مدرن سنجيده شود، بتوان به راهكارهاي جديدي در درمان بيماري‌هاي كبدي دست يافت.