جريان‌شناسي علم الهي و بازتاب آن در نگاه زين‌الدين كشي

زين‌الدين كشي در رسالۀ تحفه الأصحاب في معرفه رب الأرباب، همدلانه با حكمت سينوي، معتقد است كه خداوند به ذات خود علم حضوري داشته و به اشياي پيش از پيدايش آنها علم تفصيلي حصولي دارد. او در عين حال همگرايانه با حكمت اشراق، بر اين باور است كه علم خداوند به موجودات پيش از پيدايش آنها، علم اجمالي و پس از پيدايش آنها، علم حضوري تفصيلي است و همۀ موجودات، با وجود عيني خود نزد او حاضرند. البته علم خدا به اشيا، بدون وساطت صورت‌هاي عقلي است. در واقع مبتني بر رويكرد تطبيق دو ديدگاه يادشده، كشي علم خداوند را علمي حضوري دانسته كه خود وجود معلوم براي عالم حاضر است، برخلاف علم حصولي كه ماهيت معلوم براي عالم حاضر است. ازاين‌رو مي‌توان گفت با توجه به معناي جامع علم كه حضور معلوم نزد عالم است، كشي علم خداوند را صرفاً از نوع علم حضوري مي‌داند؛ چراكه اين معناي علم مبرا از هرگونه نقص و عيب است. افزون‌بر اين، كشي براساس تلفيقي همگرايانه با پيشينيان خود، از راه‌هاي مختلفي براي اثبات علم خداوند بهره برده و به‌نظر مي‌رسد به‌نحو غيرمستقيم زمينه‌هاي ظهور ديدگاه جديد را در آينده فراهم كرده است.