علوم انساني اسلامي: روايتي از كوشش‌هاي نهادي در ايران پيش و پس از انقلاب اسلامي

Islamic Human Sciences: A Narrative of the Institutional Efforts in Iran Before and After the Islamic Revolution

اسلامي سازي معرفت»، «اسلامي سازي علوم»، «دانشگاه اسلامي» يا «علوم انساني اسلامي»، در كنار مفهومي چون «علم ديني»، از مفاهيمي هستند كه عمدتاً، ذيل يك ديدگاه كلان و آن هم خواستِ فراروي از ساختار تنگ تفسير تجربه گرا و پوزيتيويستي از علم در پيوند با دين و امر قدسي شكل گرفته است. اين خواست، نه تنها در ايران كه پيش از آن در برخي كشورهاي ديگر هم مدافعاني داشته و كماكان دارد. تجربه ي خاص انقلاب اسلامي در ايران و همچنين تجربه ي انقلاب فرهنگي در سال 1359 اين امكان را فراهم كرد كه بتوان از نوعي تجربه ي خواست علوم انساني اسلامي سخن گفت. اين مقاله در پي بيان شرحي فشرده و تاريخي از سرنوشت روندها و رويكردهاي نهادي طلب علم انساني ديني و دانشگاه اسلامي در ايران است. در اين مقاله ي مبتني بر روش كيفي اسنادي نشان داده شده كه نه تنها خواست دانشگاه اسلامي يا علوم انساني اسلامي، يك خواست جديد در دوره ي اخير انقلاب اسلامي نيست؛ بلكه اساس چنين ايده اي از مدت ها قبل در عالم اسلام مطرح بوده و حتي پيش از انقلاب اسلامي نيز توسط برخي اهالي علم مطرح و دنبال شده است.

Islamization of knowledge”, “Islamization of sciences”, “Islamic university” or “Islamic Human Sciences”, along with a concept like “religious science”, are among the concepts that are mainly derived from a macro perspective. This generic idea has been formed from a desire to overcome the narrow structure of the empiricist and positivistic interpretation of science in connection with religion and the sacred . This idea has already had and still has some ardent advocates not only in Iran but also in some other countries. The special experience of the Islamic Revolution in Iran, as well as the experience of the Cultural Revolution in 1980, made it possible to speak of a kind of experience of Islamic humanities. This paper aims at providing a concise and historical description of the fate of the trends and institutional approaches of religious humanities and the Islamic University in Iran. This paper which is based on the qualitative method of documentation shows that the desire to have Islamic Universities or Islamic human sciences is not a new one in the recent period after the Islamic Revolution, rather, the basis of such an idea in the Islamic world dates back to a long time in history and even before the Islamic Revolution some Muslim scholars have put forward and followed this idea.