علت اعدادي و نقش آن در پيدايش امور مادي

Preparatory Cause and Its Role in the Appearance of Material Beings

علت اعدادي يا معد در فلسفۀ اسلامي به‌عنوان علت غيرحقيقي شناخته مي‌شود كه معلول هيچ وابستگي وجودي به آن ندارد، ولي زمينه‌ساز پيدايش معلول است. حقيقت و ويژگي‌هاي علت اعدادي كاملاً روشن نيست. فلاسفۀ اسلامي مباحث مجمل و پراكنده‌اي در مورد آن مطرح كرده‌اند؛ اما به‌طور منسجم و مفصل به آن نپرداخته‌اند. در اين مقاله تلاش مي‌شود با مراجعه به منابع اصيل فلسفۀ اسلامي ابعاد مختلف اين موضوع در يك ساختار منسجم بيان و نقش معد در پيدايش امور مادي تبيين شود. طبق يافته‌هاي اين پژوهش، معد بنا بر اصطلاح رايج، زمينه‌ساز پيدايش معلول است؛ به اين صورت كه ماده را براي دريافت صورت جديد آماده و استعداد صورت جديد را در آن ايجاد مي‌كند. با اينكه علت اعدادي با علت حقيقي تفاوت‌هايي دارد، مانند اينكه معيت و سنخيت علي- معلولي در آن ضرورت ندارد، اما فرآيند اعداد براي حدوث هر امر طبيعي ضرورت دارد. بدون اعداد معد، هيچ شئ مادي براي تبديل به شئ جديد ترجيحي ندارد و ايجاد بدون اعداد در عالم ماده مستلزم ترجيح بلامرجح است. با عنايت به اينكه حقيقت اعداد همان تحريك ماده براي براي نزديك‌شدن به امكان استعدادي است، هر معدي ضرورتاً صرفاً مادي يا نفسي است كه با ماده در ارتباط است.

Preparatory cause or the preparator is known in Islamic philosophy as an unreal cause on which the existence of the effect is not dependent, rather, it prepares the ground for the appearance of the effect. The nature and characteristics of the preparatory cause are not quite clear, as Muslim philosophers have addressed it very briefly and intermittently, rather than thoroughly and systematically. Consulting the primary sources of the Islamic philosophy, this article tries to provide a systematized account of the subject, in which the role of preparatory cause in the genesis of material beings is explained. According to the findings of this research, the preparator, as commonly understood, prepares the way for the emergence of the effect through making the matter prepared to take on a new form. Despite the differences between preparatory and real causes, such as the necessity of simultaneity and homogeneity between cause and effect in the latter and the unnecessity of these characteristics in the former, the emergence of any natural being is inevitably contingent on a prior process of preparation. Without this process of preparation, no material thing is preferred for turning into a new thing. This means that creating without the prior preparation amounts to preferring without any preference. Knowing that the nature of preparation is moving the matter toward the dispositional contingency, preparators are to be either material or souls that are in some relation to matter.