ارزش‌گذاري متغيرها به‌عنوان شاخص انتخاب براي بهبود عملكرد دانه در گندم نان

شناسايي شاخص هاي انتخاب مهم‌ترين مرحله يك پروژه اصلاحي است كه با هدف بهبود عملكرد دانه صورت مي گيرد. تعريف شاخص انتخاب معمولاً با ارزشيابي متغيرها در روش هاي آماري چندمتغيره انجام مي شود. در پژوهش حاضر ارتباط بين عملكرد دانه و اجزاي آن در ژنوتيپ‌هاي گندم نان با روش‌هاي آماري چندمتغيره صورت گرفت. آزمايش در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي در 3 تكرار در مزرعه تحقيقاتي دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان در سال زراعي 981397 اجرا گرديد. ده رقم تجاري گندم نان به‌همراه نتاج حاصل از تلاقي مستقيم و معكوس آن ها در يك آرايش دي آلل از نظر صفات مورفولوژيكي، فنولوژيكي به‌ويژه عملكرد دانه و اجزاي آن مورد ارزيابي قرار گرفتند. نتايج ضرايب همبستگي ژنوتيپي و فنوتيپي نشان داد كه بين عملكرد دانه و صفات طول سنبله، وزن سنبله، تعداد پنجه بارور، تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبلچه در سنبله، وزن هزاردانه، عملكرد بيولوژيك و شاخص برداشت همبستگي مثبت و معني داري در سطح احتمال 1 درصد وجود داشت. بر اساس نتايج حاصل از تجزيه رگرسيون گام به گام، صفات عملكرد بيولوژيك، شاخص برداشت، تعداد دانه در سنبله اصلي و وزن سنبله اصلي به‌ترتيب وارد مدل رگرسيوني شده و در مجموع 98 درصد از تغييرات عملكرد دانه را توجيه كردند. بر اساس نتايج تجزيه عليت، عملكرد بيولوژيك بالاترين اثر مستقيم را بر عملكرد دانه داشت. پس از عملكرد بيولوژيك، بيشترين اثر مستقيم بر عملكرد دانه مربوط به صفت وزن سنبله اصلي بود. همچنين با در نظر گرفتن مقادير ويژه بزرگ‌تر از يك در تجزيه به عامل ها، 8 عامل پنهاني شناسايي شد كه در مجموع 75.18 درصد از تغييرات داده ها را توجيه نمودند. به‌طور كلي مي‌توان نتيجه گرفت كه عملكرد بيولوژيك، شاخص برداشت، تعداد دانه در سنبله و وزن سنبله نسبت به ساير صفات مي‌توانند به‌عنوان شاخص‌هاي مناسب در برنامه‌هاي اصلاحي براي انتخاب ژنوتيپ‌هاي با عملكرد بالا در شرايط مزرعه مورد استفاده قرار گيرند. همچنين ژنوتيپ‌هاي گنبد♀ × احسان♂ و احسان از بيشترين ارزش براي صفات مورد بررسي برخوردار بودند كه در تحقيقات به نژادي آينده مي توان از آن ها استفاده كرد.