نگاهي به مفهوم سوژگي و بيناسوژگي در رمان ادسون آرانتس دوناسيمتنو و خرگوش هيماليايي‌اش از جمشيد خانيان

هدف اصلي اين پژوهش، واكاوي مفهوم سوژگي با رويكردي پروبلماتيك و بررسي نسبت آن با نقد و نظريه‌ي ادبيات كودك و نوجوان است. در بررسي جريان تفكر درباره‌ي سوژگي، آگاهي و كنش‌گري، ويژگي‌هاي اصلي اين مفهوم قلمداد مي‌شوند. انديشه و عمل آگاهانه در ديالوگ با ديگري، مستلزم فرض دو طرف در اين رابطه است. من در برابر تو، كه در اين رابطه يك قطب بر قطب ديگر غالب مي‌شود و اين غلبه به شكلي پنهان رخ مي‌دهد. به اين ترتيب اگرچه آگاهي هر دو طرف، به دليل انباشت و تعامل آگاهي‌هايشان، ارتقا مي‌يابد و مي‌بالد، اما هويتي برساخته پيدا مي‌كنند و طرف ضعيف‌تر، مغلوب هژموني گفتمان غالب مي‌شود. در نتيجه طرف مغلوب در واقع نمي‌انديشد بلكه انديشيده مي‌شود و با اينكه فكر مي‌كند مختار بوده، تنها در ميان امكان‌هاي موجود انتخاب كرده است. مفهوم كليدي در فهم بهتر اين رابطه كه اين پژوهش با نگاهي باختيني به آن مي‌پردازد، بيناسوژگي است كه بر فرايندي‌بودن اين رابطه تأكيد مي‌كند و حركت از بودن به شدن را در مذاكره‌اي سودمند پيشنهاد مي‌دهد. توجه به مفهوم سوژگي در نقد و نظريه‌ي ادبيات كودك جهان در سال‌هاي اخير چالش‌برانگيز بوده است، اما در ايران، پژوهش مشخصي در اين زمينه يافت نشد. پرسش اصلي پژوهش اين است كه چطور مي‌توان رابطه‌ي بين دوگانه‌ها را بهبود بخشيد و رابطه‌اي بيناسوژگاني را جايگزين نگاه دوقطبي به سوژه‌ها كرد؟ در پايان، با نگاهي به كتاب ادسون آرانتس دوناسيمنتو و خرگوش هيماليايي‌اش، اثر جمشيد خانيان، تلاش شد تا فرايند بيناسوژگي ميان نويسنده و قهرمان داستان بررسي شود تا به اين ترتيب كارايي اين بحث‌ها در قلمرو ادبيات كودك و ظرافت‌هاي نقد با اين رويكرد آشكار گردد. به نظر مي‌رسد خانيان توانسته با آگاهي‌بخشيدن و كنش‌مند‌كردن سوژه‌هاي داستانش به آن‌ها تشخص ببخشد و آن‌ها را توانمند كند تا در دل يك مذاكره‌ي بيناسوژگاني واقعيت داستاني را بسازند.