ساختارشناسي ملات رنگي آرايه‌هاي گچي بوم‌ساب در مدرسۀ (كاروانسرا) گنجعلي‌خان كرمان

مدرسۀ (كاروانسراي) گنجعلي خان كرمان، يكي از بناهاي شاخص كرمان در دورۀ صفويه است. آرايه هاي گچي ارزشمندي با شيوه هاي مختلف در اين بنا اجرا شده است. ازجملۀ اين آرايه ها، آرايه هاي گچي بوم ساب است كه در اتاق شاه نشين در تمام اضلاع هم چنين سقف بنا اجرا شده است. از ويژگي هاي خاص اين آرايه ها، رنگي بودن ملات در لايه هاي بستر زيرين و بستر رويي است كه در سه رنگ قرمز، زرد و خاكستري قابل مشاهده است. لازم به ذكر است كه در دوره هاي گذشته يك لايۀ اندود گچي بر سطح آرايه هاي گچي اين بنا اجرا شده بوده كه خوشبختانه در سال هاي گذشته، بخش زيادي از لايۀ الحاقي از سطح آرايه هاي گچي لايه برداري شده است. با توجه به متفاوت بودن اين آرايۀ معماري ازنظر عمل آوري ملات رنگي و هم چنين فن اجرا و اين كه تاكنون مطالعۀ علمي دقيقي روي اين آثار انجام نشده، در اين مقاله ساختارشناسي ملات هاي رنگي اين بنا انجام پذيرفته است. ازجمله پرسش هاي اين پژوهش عبارتنداز: ملات هاي رنگي آرايه هاي گچي بوم ساب در اين بنا داراي چه ساختاري است؟ فازهاي اصلي و فرعي تركيب ملات چيست؟ مادۀ رنگ زا در ملات هاي رنگي چه بوده است؟ در همين راستا اقدام به نمونه برداري شد (تعداد 7 نمونه) و آناليزهاي FTIR, EDS, XRD برروي نمونه هاي مطالعاتي انجام پذيرفت كه دركنار مطالعات ميداني به پرسش هاي پژوهش پاسخ داده شده است. نتايج حاصـل از پژوهش، گوياي آن است كه ملات گچ با فازهاي اصلي ژيپس و انيدريت در لايه هاي مختلف استفاده شده است. هم چنين براي رنگي كردن ملات قرمز و زرد از اكسيد آهن (گوئتيت) استفاده شده و براي ملات خاكستري از خاكستر و آهك استفاده شده است. هم چنين مواد آلي (استفاده جهت تغيير كيفيت ملات) در ساختار نمونه ها شناسايي نشد.