پديد آورندگان :
جهانگيرپور، درنا دانشگاه شيراز - دانشكده كشاورزي - گروه اقتصاد كشاورزي، شيراز، ايران , آزرم، حسن دانشگاه شيراز - دانشكده كشاورزي - گروه اقتصاد كشاورزي، شيراز، ايران , ميرزايي، عباس دانشگاه علوم كشاورز ي و منابع طبيعي خوزستان - ، دانشكده مهندسي زراعي و عمران روستايي - گروه اقتصاد كشاورزي، ملاثاني، ايران
كليدواژه :
خدمات اكوسيستم , مديريت مرتع , تصميم گيري چندمعياره , PROMRTHEE , استان فارس
چكيده فارسي :
در سال‌هاي اخير تخريب مراتع طيف وسيعي از خدمات اكوسيستم را براي ميلياردها نفر از مردم كه معيشت آنها متكي به منابع طبيعي است، كاهش داده است. با اعمال مديريت صحيح مراتع مي توان ظرفيت مراتع را براي بهره بردن از خدمات اكوسيستم تا چند برابر افزايش داد. الگوي غالب مديريت مراتع، تهيه و اجراي طرحهاي مرتعداري است. اين طرح ها اگر به درستي انتخاب نشده و مبتني بر بهبود خدمات اكوسيستمي مرتع صورت نگيرد، علاوه بر تشديد سير نزولي مراتع، اتلاف سرمايه ها را نيز به دنبال دارد. لذا با شناخت اثرات انواع روش هاي مديريتي بر كاركرد خدمات اكوسيستمي، مي توان نسبت به تغيير يا اصلاح الگوهاي مديريت مراتع اقدام نمود. در مطالعه حاضر با بهره گيري از تحليل چندمعياره و در چارچوب تعريف خدمات اكوسيستمي مراتع، به رتبه بندي روش هاي اصلاح مراتع در استان فارس پرداخته شد.
مواد و روش ها: از جمله عمده‌ترين عللي كه مانع منظور كردن ارزش خدمات اكوسيستمي در محاسبات و سنجش‌هاي ارزيابي مي‌شود، ناهمگوني واحدهاي سنجش انواع ارزش، عدم امكان كمي كردن تمامي ارزش‌ها و مشكلات مربوط به تلفيق داده‌هاي كمي و كيفي است. لذا با توجه به توانايي‌هاي روش‌هاي تحليل چند معياره در تجزيه و تحليل داده‌هاي نامتجانس، اين روش ها ابزار مناسبي براي فائق آمدن بر اين مشكل و دستيابي به تصميمات مستدل‌تر و آگاهانه‌تر مي‌باشند. در مطالعه حاضر در مرحله اول براي تعيين وزن معيارها و شاخص ها از فرايند تحليل سلسله مراتبي (AHP) استفاده شده است. سپس با استفاده از نتايج مرحله اول به عنوان ورودي نرم افزار PROMETHEE، رتبه بندي گزينه هاي اصلاح مرتع از نظر خدمات اكوسيستم با استفاده از تحليل PROMETHEE II انجام گرفت.
نتايج و بحث: با توجه به ادبيات موضوع و بحث با متخصصان در زمينه مرتع و محيط زيست، 12 شاخص براي چهار دسته از خدمات اكوسيستم تعريف شد. پس از تعيين معيارها، با كاربرد روش تحليل سلسه مراتبي وزن معيارها و شاخص ها محاسبه شد. مقايسه زوجي معيارهاي خدمات اكوسيستم حاكي از آن است كه معيار خدمات تنظيمي و حمايتي با وزن 0.734 بيشترين اهميت را نسبت به معيارهاي خدمات توليدي و فرهنگي را دارا مي باشد. نتايج مقايسه زوجي شاخص هاي خدمات فرهنگي اكوسيستم نشان داد كه معيار تنوع زيستي اهميت بسيار بالاتري نسبت به دو معيار زيبايي منظره و تفريح و اكوتوريسم دارد. نتايج مقايسه زوجي زيرمعيارهاي شاخص‌هاي خدمات توليدي اكوسيستم نشان داد ظرفيت چرا و سود توليدات دامي به ترتيب با وزن نسبي 0.552 و 0.243 بالاترين اهميت را در بين شاخص‌هاي خدمات توليدي اكوسيستم دارا مي‌باشند. همچنين شاخص توانايي منابع آب مرتعي با وزن قابل توجه 0.475 در رتبه اول تأثيرگذاري بر شاخص‌هاي خدمات تنظيمي و حمايتي اكوسيستم قرار دارد و شاخص جلوگيري از فرسايش خاك با وزن 0.352 رتبه دوم درجه اهميت را دارد. وزن نهايي هر كدام از شاخص ها از ضرب وزن نسبي معيارها در وزن نسبي شاخص ها به دست آمد. در ميان شاخص‌هاي خدمات اكوسيستم وزن منابع آب 0.35 است كه بيشترين وزن را به خود اختصاص داده است. پس از منابع آب، نقش اكوسيستم در جلوگيري از فرسايش خاك مهمترين شاخص ارزيابي شده است. سومين شاخصي كه بيشترين وزن را به خود اختصاص داده است، تنوع زيستي است. پس از ورود داده ها در نرم‌افزار PROMETHEE نتايج نشان داد از ميان گزينه‌هاي مختلف اصلاح مراتع، قرق در اولين رتبه قرار گرفته است. بنابراين طرح قرق مراتع بيشترين خدمات اكوسيستم را تأمين مي كند. 11 شاخص اثر مثبت بر تعيين اولويت قرق داشته و تنها شاخصي كه اثر منفي بر اولويت قرق داشته، دسترسي به منابع آب بوده است. به منظور اعتباردهي به نتايج حاصله، تحليل حساسيت در سه سناريوي مختلف انجام شد. نتايج تحليل حساسيت نشان داد كه با توجه به بحران آب و درجه اهميت بالاي اين شاخص در خدمات اكوسيستم مراتع، اولويت گزينه هاي مرتعي به تغييرات در ساير شاخص ها حساس نيست.
نتيجه‌گيري: بر اساس نتايج، طرح قرق در مديريت مراتع بيشترين خدمات اكوسيستم و طرح گياهان دارويي كمترين خدمات اكوسيستم را تأمين مي كند. پس از قرق، اولويت با پروژه هاي آبي شامل اصلاح چشمه ها و احداث آبگير و غيره است. به منظور مديريت بهتر مراتع در استان فارس و ضرورت لحاظ خدمات اكوسيستم در طرح هاي مرتعداري مي توان با كاربرد روش هاي تصميم گيري چندمعياره به نتايج معتبري دست يافت
چكيده لاتين :
In recent years, rangeland degradation has reduced a wide range of ecosystem services for billions of people whose livelihoods depend on natural resources. Proper rangeland management can multiply the rangeland's capacity to benefit from ecosystem services. The dominant model of rangeland management is the preparation and implementation of pastoral plans. These plans, if not be properly selected and not be based on rangeland ecosystem services improving, in addition to exacerbate the downward trend of rangelands, also will result in the loss of capital. Therefore, by recognizing the effects of different management methods on ecosystem services, it is possible to change or modify rangeland management patterns. In the present study, we ranked rangeland management plans methods in Fars province using multi-criteria analysis in the context of rangeland ecosystem services.
Material and methods: One of the major causes that hinder consideration of the value of ecosystem services in computation and evaluation are the heterogeneity of the different types of value measurement units, the impossibility of quantifying all values and the problems associated with the integration of quantitative and qualitative data. Therefore, given the capabilities of multi-criteria analysis methods in analyzing heterogeneous data, these methods are suitable tools for overcoming this problem and for making more reasoned and informed decisions. In the present study, fuzzy hierarchical analysis (AHP) was used to determine the weight of criteria and indices. Then, using the results of the first step as input of the PROMETHEE software, the rangeland remediation options were ranked using the PROMETHEE II analysis.
Results and discussion: According to the literature on the subject and discussion with rangeland and environmental experts, 12 indicators were defined for four categories of ecosystem services. After determining the criteria, weight of criteria and indices were calculated using hierarchical analysis method. Paired comparisons of ecosystem services criteria indicated that regulatory and support services with a weight of 0.734 are more important than production and cultural services. The results of paired comparisons of ecosystem cultural service indices showed that biodiversity criterion was much more important than landscape, recreation and ecotourism criteria. Paired comparisons of sub-criteria of ecosystem services indexes showed that grazing capacity and profitability of livestock products with the relative weight of 0.555 and 0.224 were the highest importance among ecosystem services indices, respectively. In addition, rangeland water resource capability index with significant weight of 0.475 is in the first place of impact on ecosystem regulation and support indexes and soil erosion prevention index with the weight of 0.352 is ranked second. The final weight of each index was obtained by multiplying the relative weight of the criteria by the relative weight of the indices. Among the ecosystem services indexes, water resources weight was 0.35 which was the highest weight. After water resources, the role of the ecosystem in preventing soil erosion is the most important indicator evaluated. The third most weighted indicator is biodiversity. After data entry into PROMETHEE software, the results showed that among the various pasture management options, enclosure was ranked first. Therefore, the enclosure plan provides the most ecosystem services. 11 indicators had a positive effect on enclosure priority and the only indicator that had a negative effect on enclosure priority was access to water resources. To validate the results, sensitivity analysis was performed in three different scenarios. Results of sensitivity analysis showed that due to water shortage crisis and high importance of this index in rangeland ecosystem services, priority of rangeland options is not sensitive to changes in other indices.
Conclusion: According to the results, the exclosure plan provides the highest ecosystem services in rangeland management and the least ecosystem services in medicinal plants. After exclosure, priority is with water projects includes springs refurbishment and pond construction. In order to better management of rangelands in Fars province and the necessity of ecosystem services consideration in rangeland plans, we can obtain valid evaluations by applying multi criteria methods.
