تحليل وضعيت بحران حوضه آبريز درياچه اروميه و ارائه راهكارهايي براي مديريت پايدار آن: كاربرد مدل DPSIR

Analyzing the Crisis Situation of Lake Urmia Catchment Area and Providing Solutions for its Sustainable Management: An Application of DPSIR Model

هدف اصلي اين پژوهش «تحليل وضعيت بحران حوضه آبريز درياچه اروميه و ارائه راهكارهايي براي مديريت پايدار آن با استفاده از مدل DPSIR» بود. مشاركت­ كنندگان در اين پژوهش خبرگان و مطلعان كليدي در ستاد احياي درياچه اروميه، دانشگاه اروميه، سازمان جهاد كشاورزي، شركت آب منطقه‌اي، اداره كل حفاظت محيط ­زيست و مركز تحقيقات و آموزش كشاورزي و منابع طبيعي در سه استان آذربايجان غربي، آذربايجان شرقي و كردستان بودند كه از بين آن‌ها، 14 نفر از طريق روش نمونه‌گيري هدفمند براي انجام پژوهش انتخاب شدند. براي گردآوري داده‌ها در اين پژوهش، مصاحبه­ هاي نيمه­ ساختارمند (به صورت انفرادي و گروهي) به كار گرفته شد و داده­ ها در نرم­ افزار مكس­ كيودا با استفاده از تحليل محتواي كيفي با رويكرد جهت­ دار تجزيه و تحليل شدند. نتايج به دست آمده از پژوهش نشان داد كه عوامل مرتبط با وضعيت بحران حوضه آبريز درياچه اروميه در قالب 45 نشانه مختلف قرار گرفتند كه از ميان آن‌ها، تغييرات اقليمي (در بين نشانه­ هاي مربوط به نيروهاي محرك ايجاد بحران درياچه اروميه)، سياست‌هاي نامناسب و مديريت ضعيف منابع آب در حوضه آبريز درياچه اروميه (در بين نشانه­ هاي مربوط به عوامل فشار در گسترش بحران درياچه اروميه)، كاهش سطح تراز آب درياچه (در بين نشانه­ هاي مربوط به وضعيت موجود درياچه اروميه) و افزايش آلودگي هوا در اثر ريزگردها و فشار رواني بر جوامع محلي (در بين نشانه ­هاي مربوط به اثرات ناشي از بحران درياچه اروميه)، در مقايسه با ساير نشانه­ ها بالاترين اولويت­ ها را داشتند. همچنين، با توجه به نتايج پژوهش مشخص شد كه مهم­ترين پاسخ­ ها به رفع بحران درياچه اروميه و مديريت پايدار آن شامل شكل گيري سازمان­ ها و نهادهاي جديد، انجام برنامه­ هاي مرتبط با تعادل­ بخشي آب­هاي زيرزميني، استفاده بيشتر از ظرفيت سازمان‌هاي مردم ­نهاد، سخت­گيري در اجراي قوانين مربوط به حفاظت آب و افزايش فعاليت‌هاي ترويجي و آموزشي براي كشاورزان در زمينه حفاظت از منابع آب، بودند.

The main purpose of this research was to analyze the crisis situation of Lake Urmia (LU) catchment area and providing solutions for its sustainable management using DPSIR model. Participants in this research were key experts and informants in LU Rehabilitation Headquarters, Urmia University, Agriculture-Jihad Organizations, Regional Water Companies, Departments of Environmental Protection and Agricultural and Natural Resources Research and Education Centers in three provinces of West Azerbaijan, East Azerbaijan, and Kurdistan among which 14 cases were selected through purposive sampling method. Semi-structured interviews (individual and group) were used to collect the required data and data were analyzed in MAXQDA software using directional content analysis. The results of the research showed that the factors related to crisis situation of the LU catchment area were included 45 different indicators among which climate change (among the indicators related to the driving forces of the LU crisis), inappropriate policies and poor management of water resources (among the indicators related to pressure factors in the expansion of the crisis), reducing the water level of the lake (among the indicators related to the current situation), and increasing air pollution due to dust and stress on local communities (among the indicators related to the effects) had the highest priorities compared to the others. Moreover, according to the results of the study, it was found that the most important responses to resolving the crisis of LU and its sustainable management were included establishing the new organizations and institutions, carrying out projects related to groundwater balancing, increasing the capacity of NGOs, tightening enforcement of water protection laws, and increasing extension and training activities for farmers in the field water resources protection.