مأخذ حمزه اصفهاني در روايت زردشتيان از آفرينش

Hamza al-Iṣfahānī as a Source on the Zoroastrian Story of Creation

در فصل آخر از باب يكم كتاب تاريخ حمزه اصفهاني با عنوان «سني ملوك الارض و الانبياء» يا «كتاب الامم»، روايت زردشتيان از خلقت جهان را از كتابي ناشناخته كه به نام آن اشاره نكرده نقل كرده. هدف اين مقاله تلاش در جهت يافتن يا نزديك شدن به هويت آن كتاب است كه از طريق مقايسه محتوايي نقل قول حمزه با كتب پهلوي موجود، به اين نتيجه رسيده ايم كه هيچكدام از آثار موجود نمي تواند كتاب مورد نظر باشد الا بندهش كه احتمالا بيرون از اين سه فرض نيست: كتاب مورد نظر، يا همين نسخه موجود از بندهش بوده، يا دو كتاب جداگانه بوده اند كه يكي مأخذ ديگري بوده، و يا عمده مطالبشان را از يك مأخذ مشترك نقل كرده اند. بنابر اين مطالعۀ بندهش، مي تواند در مأخذ شناسي حمزه اصفهاني، نمايندۀ آن كتاب بي نام باشد.

In the first part of Hamza al-Iṣfahānī’s Ta’rīkh sinī mulūk al-arḍ wa’l-anbiyā, otherwise known as Kitab al-omam, there is a chapter which narrates the Zoroastrian creation story, based an unknown source. The purpose of this article is to identify the source / book for Hamza. This is done by comparing the content quoted by Hamza and that of the existing Pahlavi books. We conclude that only one of the surviving Pahlavi texts have been used, namely that of the Bunahišn. Therefore the study of Bundahišn is in a way the model for the unknown source in Hamza al- Iṣfahānī's bibliography.