سنجش تأثير معافيت كالاها و خدمات‌ بر ضريب جيني و شدت تنازلي بودن ماليات بر ارزش‌افزوده؛ مقايسۀ قانون ماليات بر ارزش‌افزودۀ سال 1387 و اصلاحات مصوب آن در سال 1399

ماليات بر ارزش‌افزوده، نوعي ماليات بر مصرف است كه با تقويت انگيزه‌هاي پس‌انداز، مشوق سرمايه‌گذاري و توليد است. لكن، ماهيت تنازلي‌اش، كاستي اين نوع ماليات است و به‌دليل تحميل بار مالياتي بالاتر به طبقات آسيب‌پذير، آثار نامطلوبي بر توزيع درآمد به‌جاي مي‌گذارد. در مواجهه با مسألۀ مذكور، دو رويكرد در كشورها اتخاذ شده است؛ نخست، معاف نمودن گروهي از كالاها كه سهم بالايي در سبد هزينۀ خانوارهاي كم‌درآمد دارند و طراحي يك نظام مالياتي با نرخ‌هاي چندگانه، به‌نحوي كه كالاها و خدمات لوكس مشمول نرخ‌هاي مالياتي بالاتر شوند. ايران نيز در زمرۀ كشورهايي است كه با تمركز بر رويكرد نخست، شماري از كالاها و خدمات را در قانون ماليات بر ارزش‌افزودۀ 1387 از پرداخت ماليات معاف و دامنۀ اين معافيت‌ها را در اصلاحات اخير مجلس در سال 1399 گسترش داده است. در مقالۀ حاضر با استفاده از داده‌هاي هزينهدرآمد خانوار در سال 1397، تأثير اعمال هر يك از ساختارهاي مالياتي فوق بر شدت تنازلي بودن و ضريب جيني ارزيابي شده است. يافته‌هاي مقاله نشان مي‌دهد كه اولاً اعمال ساختار ماليات بر ارزش‌افزودۀ مصوب 1387، شدت تنازلي بودن بار مالياتي دهك‌هاي درآمدي روستايي را كاهش مي‌دهد، اما تأثير چنداني بر دهك‌هاي درآمدي شهري ندارد؛ ثانياً موسع نمودن معافيت‌ها در مصوبۀ سال 1399 نسبت به قانون 1387، نه‌تنها كمكي به بهبود شدت تنازلي بودن ماليات بر ارزش‌افزوده نمي‌كند، بلكه بار مالياتي همۀ دهك‌هاي درآمدي خانوارهاي شهري و روستايي را افزايش مي‌دهد؛ ثالثاً معافيت‌ها، تأثير معني‌داري بر ضريب جيني ندارد و قادر نيست نابرابري توزيع درآمدي را بهبود بخشد.