واكاوي ذهنيت كنشگران نسبت به فناوري اطلاعات در نظام مالياتي (با رويكرد نظريۀ ساخت‌يابي)

Investigating Different Actors’ Perceptions of Information Technology (IT) in the Taxation System through Structuration Theory Approach

طرح تحول نظام مالياتي از طرح‌هاي محوري اقتصادي است كه در اجراي برنامۀ سوم توسعه، با تأكيد بر ايجاد نرم‌افزار يكپارچۀ مالياتي و پايگاه‌هاي اطلاعاتي مرتبط با آن تعريف شد. تفصيل اجراي اين طرح، ابهام دربارۀ آثار آن و تعارض منافع گروه‌هاي دخيل در تغييرات فناورانه، موجب شكل‌گيري ذهنياتي متفاوت در كنشگران نظام مالياتي‌شده و مقاومت‌هايي را در‌برابر تغييرات ايجاد كرده است. شناخت ذهنيات كنشگران، تعارض‌ها و همسويي احتمالي، طراحي و اجراي برنامه‌هاي فناورانه را تسهيل مي‌كند. در مقالۀ حاضر ذهنيات سياستگذاران نظام مالياتي، مؤديان و مأموران مالياتي به‌عنوان كنشگران دخيل در استقرار سامانه‌هاي مالياتي، دربارۀ تغييرات فناورانه در چارچوب نظريۀ ساخت‌يابي بررسي شد. براي گردآوري اطلاعات از مصاحبۀ عميق و متون خبري و براي تحليل داده‌ها از‌شيوۀ روايت‌پژوهي استفاده شد. با‌توجه به ذهنيات كنشگران، ساختار، بر فناوري اطلاعات، اثر ‌گذاشته است و در‌مقابل، تحت‌تأثير ويژگي‌هاي فناوري قرار مي‌گيرد. از‌سوي ديگر، تغييرات فناوري، ادراك كنشگران را از كيفيت رسيدگي‌ها و خدمات مالياتي شكل مي‌دهد و پيامدهايي چون تمكين در‌مقابل تصميم‌هاي سازمان مالياتي يا تعارض و مقاومت از‌سوي مؤديان و مأموران مالياتي را در پي دارد.

“Tax system reform plan” is one of the basic parts of socio-economic development strategies in Iran. This reform is based on a comprehensive program for developing and deploying new Information Technology (IT) and improving the efficiency of the tax system. In this program, integrated tax software and databases are created and developed in order to tackle tax evasion and tax fraud. Despite the social agreement about the necessity of technological reform in tax system, changes are slow and no expected results have been achieved. Factors, such as delays in the implementation of this plan and ambiguity about its socio-economic effects, along with the conflicts of interest of the different groups involved in changes, have led to different perceptions among tax system actors and caused resistance to change. Understanding the actors’ perceptions, possible conflicts, and agreements facilitates the design and implementation of technological programs, as well as dealing with social resistances. This research focused on 3 groups of actors involved in technological changes of tax system: policy makers (top managers of the Ministry of Economic Affairs and tax administration) as the strategists of reform plans and tax officers and taxpayers, who were users of the new information system. In this article, the different actors’ perceptions about technological changes in the tax system were studied. In this regard, a sociological approach was deployed by using the concepts of structuration. In addition to Giddens’s dimensions of the duality of structure, “duality of technology” as the Structuration model of technology was considered by the authors. This conceptual framework allowed a deeper and more dialectical understanding of the interaction between technology, organizational structure, and actors.