بررسي روند تغييرات زماني - مكاني بارش پاييزه شمال غرب كشور

The Study of Spatial-temporal Changes in the trend of Autumn Precipitation in Northwest Iran

بارش مهم‌ترين متغير آب‌ شناختي است كه پيوند ميان جو و فرآيندهاي سطحي را برقرار مي­سازد. سه‌چهارم گرماي جو حاصل آزادسازي گرماي نهان تبخير است. لذا پهنه‌بندي اقليمي بارش فصل پاييز جهت دستيابي به توسعه همه‌جانبه در ابعاد مختلف مكاني-زماني ضروري مي­باشد. براي اين منظور از داد­ه­هاي روزانه فصل پاييز در 21 ايستگاه سينوپتيك منطقه مورد مطالعه با دوره آماري مشترك 32 (1989-2018) مورد واكاوي قرار داده است. بعدازآن كه داده­هاي مفقودي به روش جرم مضاعف توسط نرم­افزار (spss) بازسازي و تكميل گرديد، اين داده­ها وارد محيط (EXCEL) شده و ماتريسي به‌صورت آرايه­ اي به حالت R با ابعاد 21×3491 تهيه شد. در اين تحقيق براي اطلاع از وضعيت نرمال بودن داده­ها از آزمون كلموگروف-اسميرنوف و روند تغييرات آن­ها از آزمون من-كندال با نرم‌افزار (MINITAB) استفاده ‌شده است. پس از هنجار سازي، يك تحليل عاملي با چرخش متعامد واريماكس بر روي آرايه بهنجار شده، اعمال گرديد و مشخص شد درمجموع بيش از 68/16 درصد پراش داده­ها توسط اقليم بارش پاييزه منطقه توجيه مي­شود؛ كه از ميان عوامل، عامل اول 61 درصد و عامل دوم 7 درصد مهم­ترين مقادير پراش داده­ها را بيان مي‌كند. با انجام تحليل خوشه ­اي سلسله مراتبي و با روش ادغام وارد بر روي ماتريس نمرات عامل­ها، دو ناحيه اصلي و خرده ناحيه بارشي شناسايي شدند. اين نواحي عبارت‌اند از: نواحي پربارشي و نواحي بارشي متوسط؛ بنابراين مي‌توان گفت سهم بارش پاييزه حاصل از سامانه­ هاي محلي (بارش همرفتي، كوهستاني، جبهه ­هاي محلي و...) و عوامل مكاني(عرض جغرافيايي، موقعيت نسبي ايستگاه­ها و...) در بخش جنوب غربي بيشتر است؛ و بخش­هاي جنوب غربي به‌خصوص ايستگاه پيرانشهر بيشينه ­ي بارش افزون­تر از سامانه­ هاي همديد را دريافت مي‌كند. همچنين زمان وقوع بيشينه بارش فصل پاييز در نواحي بارشي متوسط شمال غرب حاصل از سامانه‌هاي­ همديد و عوامل مكاني در ماه نوامبر در نيمه ­جنوب غربي رخ مي­ دهد.

Precipitation is the most important hydrological variable that connects the link between atmosphere and surface processes. Three-quarters of the atmosphere heat is the result of releasing the latent heat of evaporation. Therefore, climatic zoning of autumn precipitation is necessary for achieving comprehensive development in different spatial-temporal dimensions. For this purpose, the daily data of autumn season at 18 synoptic stations of the study area have been analyzed with a joint statistical period 32 (1989 - 2018). In this study, Kolmogorov-Smirnov test was used to find out the normality of the data and Mann-Kendall test was used for the process of their changes. Then by applying factor analysis based on principal component analysis and with orthogonal rotation of Varimax it was found that there are two effective precipitation factors in the climate of the region which in total account for more than 68.16% of the variance of the region's autumn precipitation climate. By performing hierarchical cluster analysis and by integrating the matrix of factor scores, two main and sub-regions were identified. These areas are: Areas of high precipitation and moderate precipitation. It can be said that in the high precipitation areas of the territory are located on the rainy of the Zagros, Sahand and Arasbaran mountain belts, stretching as a narrow strip from the north to the south parts of the region.