استرداد مبيع در اثر افلاس مشتري در پرتو اصول موازنه

Reclamation of the object of sale due to customer bankruptcy under the light of balance principles

يكي از مباحث بسيار مهم در باب بيع، مجاز دانستن بايع نسبت به استرداد عين مبيع در صورت افلاس مشتري است. در ماده 380 قانون مدني به اين حقّ تصريح شده است. بدون در نظر گرفتن نسخ مفاد ماده 380 قانون مدني به قانون تأسيس محاكمات سال 1310 و قانون اعسار سال 1313 و يا عدم نسخ آن، در توجيه نظري اين حق براي بايع ديدگاه­هاي متفاوتي وجود دارد. در اين مقاله تلاش بر آن است تا اين ديدگاه­ها، به ويژه نظر استاد جعفري لنگرودي بر اساس اصول موازنه تبيين گردد. براي اين منظور ابتدا نگاهي گذرا بر مقررات مربوط به افلاس و نسبت آنها با ماده 380 قانون مدني ارايه خواهد شد، سپس به بيان شرايط لازم براي پيدايش و اجراي اين حق براي بايع پرداخته مي­شود و در پايان، ديدگاه‌هاي چهارگانه در توجيه نظري اين حق، تبيين و مورد بررسي قرار خواهد گرفت. اين ديدگاه­ها عبارتند از: 1- صورتي خاصّ از حق حبس، 2- حق استرداد مبيع به مثابه يكي از خيارات، 3- حق استرداد مبيع به مثابه خيار تأخير ثمن و رعايت عدالت معاوضي و 4- حق استرداد مبيع در پرتو اصل موازنه. نتيجه­اي كه از بررسي ديدگاه­هاي چهارگانه به دست مي­آيد، اين است كه ديدگاه چهارم، يعني «حق استرداد مبيع در پرتو اصول موازنه» افزون بر منطبق بودن با موازين علمي، از اشكالات كمتري برخوردار مي­باشد.

One of the important subjects of sale is that the seller is permitted to reclaim the actual object of sale in case of customer bankruptcy. Article 380 of the Civil Code has specified this case. There are various viewpoints about the theoretical justification of such rights for the vendor regardless of the abrogation of contents of Article 380 of Civil Code to the Code of Procedure 1931 and Insolvency Act 1934 or non-abrogation of it. This study aims to determine the abovementioned viewpoints, in particular the opinion of Professor Jafari Langarudi based on the balance principles. To this end, first, regulations related to bankruptcy and its association with Article 380 of the Civil Code and the requirements for this right of the vendor (seller) are expressed. Finally, four approaches to the theoretical justification of this right are explained. These approaches include 1) a specific form of right of lien; 2) right of reclamation of the object of sale as an option; 3) right of reclamation of the object of sale as the option of a delayed payment of the price and observing exchange justice; 4) right of reclamation of the object of sale under the light of balance principle. According to the results of such comparative research, the fourth viewpoint of the "right of reclamation of the object of sale under the light of balance principle" not only is matched with scientific principles but also has fewer faults