قابليت سنجي توسعه گردشگري طبيعي(اكوتوريسم) در استان آذربايجان غربي براساس تحليل هاي مكاني GIS

Nature based susceptibility assessment using GIS spatial decision-making systems in West Azerbaijan Provinces

تحقيق حاضر با هدف شناسايي و معرفي مناطق مستعد اكوتوريسم در استان آذربايجان غربي نگاشته شده است. با توجه به پتانسيل هاي محيطي و طبيعي موجود در منطقه مورد مطالعه و استفاده از تحليل هاي مكاني سيستم هاي اطلاعات جغرافيايي، مناطق مستعد توسعه گردشگري طبيعي در استان آذربايجان غربي مورد بررسي و ارزيابي قرار گرفته است. اين استان به خاطر جاذبه هاي طبيعي متعدد مشهور بوده و توسعه گردشگري طبيعي مي تواند زمينه ساز رونق و توسعه اقتصادي آن گردد. براي اين منظور در ابتدا مناطق واجد شرايط براي حضور طبيعت گردان و گردشگران شناسايي شده و عوامل موثر در افزايش و كاهش گردشگر در مناطق مستعد با تحليل هاي GIS مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است. براي دستيابي به اين اهداف از 28 معيار اعم از طبيعي، گردشگري و معيارهاي دسترسي استفاده شده است كه يكي از نقاط قوت تحقيق براي مدلسازي و تصميم گيري است كه در تحقيقات داخلي تاكنون مشاهده نشده است. نتايج نهايي پژوهش حاضر حاصل تلفيق فرآيند تحليل شبكه ( Analytical Network Process و روش منطق فازي (Fuzzy Logic) است. با استفاده از فرآيند تحليل شبكه برتري معيارها نسبت به يكديگر به دست آمده و از طريق فازي سازي علي رغم يكسان سازي واحدها، براي تعيين وزن دروني لايه ها، تلفيق و همپوشاني نهايي لايه ها استفاده شد. اين تحقيق نشان ميدهد كه حدود 57 درصد از كل مساحت منطقه مورد مطالعه داراي وضعيت متوسط به بالا و مابقي بخش هاي استان به علت داشتن كاربري شهري و تجاري داراي وضعيت ضعيف به پايين براي جذب طبيعت گرد مي باشد. البته لازم به ذكر است كه مناطق شناسايي شده براي توسعه اكوتوريسم خود داراي سطوح متفاوت تناسب هستند. در مورد 43 درصد باقي مانده، نتايج نشان مي دهد كه اين مناطق عمدتا مناطق مسكوني، اراضي كشاورزي و همينطور اراضي ناشي از عقب نشيني درياچه اروميه هستند. از آنجا كه مقايسه معيارها در هر خوشه به صورت جداگانه اي مورد ارزيابي قرار گرفته است، وزن هر معيار نسبت به معيارهاي موجود در آن خوشه محاسبه شد. در بين معيارهاي دسترسي جاده هاي داخلي به دليل دسترسي به مناطق روستايي كه داراي جاذبه هاي طبيعي هستند، در بين معيارهاي طبيعي چشمه ها، غارها، درياچه و رودخانه ها و در بين معيارهاي گردشگري و خدماتي مجتمع هاي گردشگري و مناطق نمونه گردشگري از اهميت بالاتري نسبت به ساير معيارها برخوردار هستند. در اين تحقيق بر خلاف ساير پژوهش هاي مرتبط با اكوتوريسم، مناطق برجسته مانند درياچه اروميه و مناطق حفاظت شده به دليل محدوديت در بهره برداري از محيط وزن كمتري را نشان مي دهند. همچنين، تراكم مناطق صنعتي و شهري در اطراف درياچه اروميه آن را در رتبه پاييني براي توسعه اكوتوريسم قرار داده است. نتايج اين تحقيق در شناسايي قابليتهاي گردشگري طبيعي از اهميت بالايي برخوردار است. از نتايج اين تحقيق پيشنهاداتي براي بهبود وضعيت و افزايش بهره برداري از توان هاي محيطي بدون آسيب رساندن به آن و تفكري آينده نگر ارائه شده است كه ميتواند راه گشاي برنامه ريزان و تصميم گيران براي توسعه گردشگري طبيعي باشد. از جمله پيشنهادات مطرح از اين مطالعه ميتوان به توجه بيش از پيش به توانايي هاي طبيعي استان آذربايجان غربي براي توسعه گردشگري اشاره كرد. همچنين، توجه به توسعه پايدار گردشگري با تكيه بر استفاده هوشمندانه از طبيعت استان يكي از نكات مهم اين پژوهش است.

We amid to identify and introduce nature-based tourism and its potentiality in West Azerbaijan province. The study area is famous for its environmental and natural landscapes which accordingly implies significant potentials for developing sustainable ecotourism which accordingly leads to improve the economic situation of this province as well. Within this research we applied GIS spatial decision support systems (SDSS) for data analysis and modelling the sustainable ecotourism in west Azerbaijan province. For this goal, 28 relevant criteria from different resources (e.g. physical properties, infrastructure, and facilities) were identified and processed using GIS-SDSS. GIS data aggregation method was applied to develop a final susceptibility map. Results indicated that about 57% of the study area represent a sustainability degree of moderate to significant for ecotourism development. The rest of 43 % basically locates in urban area, deserts resulted by Urmia lake drought which are not indicating a significance potential for ecotourism development. It has also to be highlighted in context of the 57 % there are also different level of sustainability in each area but results shows that ecotourism can be considered as one the main economic development in the study area. We conclude that, the obtained results are very important and critical for identifying nature-based tourism potential assessment. The results of this study provided valuable information for improving the situation as well organizing the sustainable ecotourism in the study area. Results are also great of important for decision makers and planners in light of developing a sustainable natural tourism.