تحليل رتبه‌بندي آبراهه‌هاي حوضه‌هاي آبريز ايران

افزايش رتبۀ آبراهه‌هاي حوضه‌اي آبريز بر كانتكست‌هاي مختلف ژئومورفولوژيكي، ژئولوژيكي، كليماتولوژي، اكولوژيكي و ... اثر مي‌گذارد. به‌طور معمول، محققان در بررسي سيستم‌هاي باز، فرض را بر اثرگذاري بردارهاي مشخص و در دسترس قرار مي‌دهند و رفتار سيستم را در ارتباط با آ‌نها ارزيابي مي‌كنند. در اين پژوهش، افزايش رتبۀ آبراهه‌هاي حوضه‌هاي آبريز ايران در غالب ۹۸۴ زير حوضه در ارتباط با نسبت انشعاب، طول و ميانگين كل آبراهه‌ها و مساحت حوضه بررسي شده است. به اين منظور، ابتدا لايۀ رودخانه‏هاي اصلي و آبراهه‏ها از 30*30 DEM مستخرج از ماهوارۀ SRTM تهيه شد. پس از استخراج آبراهه در نرم‌افزار ArcGIS 10.3، براساس نظريۀ هورتناسترالر رتبه‌بندي شد. رابطۀ بين رتبۀ برابر آبراهه با مساحت حوضۀ آبريز و همچنين ارتباط بين ثابت نگهداشت ويژه با شيب و تراكم زهكشي، به‌عنوان خصوصيات فيزيوگرافي حوضۀ آبريز ارزيابي شد. بين دو پارامتر، مجموع رتبۀ آبراهه‌ها و مساحت حوضۀ آبريز، رابطۀ مستقيمي وجود دارد؛ به‌گونه‌اي كه در بيشتر حوضه‌هاي آبريز، ضريب تبيين اين دو پارامتر ۹۹ درصد برآورد شده است. در حوضه‌هاي آبريز ايران مقدار ضريب، تبيين نسبت انشعاب و افزايش رتبۀ رودخانه‌ها از ۳۵ درصد در حوضۀ كوير سياه كوه تا ۸۲ درصد در حوضۀ آبريز سفيدرود متغير است. مساحت حوضۀ آبريز امكان دارد بر نسبت انشعاب با ضريب تبيين ۹۹ درصد اثر بگذارد. در برخي از حوضه‌هاي آبريز ايران، كه تكتونيك فعال دارند يا رودخانه‌ها منحرف شده‌اند، گاه طول جريان در رتبه‌هاي پايين كمتر از رتبه‌هاي بالاتر است؛ به‌شرط آنكه توپوگرافي حوضه طي زمان، متعادل شده باشد. با افزايش رتبۀ آبراهه‌ها، ميانگين طول جريان در همان رتبه افزايش مي‌يابد. اين فرض كه هرچه ثابت نگهداشت حوضه بيشتر شود تراكم زهكشي حوضه كاهش مي‌يابد، در بيشتر حوضه‌هاي آبريز ايران با ضريب تبيين بيشتر از ۹۰ درصد قابل تعميم است.