نسبت‌سنجي ديپلماسي ايدئولوژيك محور و منافع ملي در منابع سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران

پژوهش حاضر به تبيين و نسبت‌سنجي ميان ديپلماسي ايدئولوژيك اسلامي و ديپلماسي مبتني‌بر منافع ملي در منابع سياست خارجي كشورمان مي‌پردازد. در فضاي رسانه‌اي پس از انقلاب، همواره نوعي تعارض ميان ديپلماسي ايدئولوژيك و منافع ملي تصور شده است. برخي معتقدند در صورت پي‌گيري ديپلماسي ايدئولوژيك، منافع ملي تأمين نشده يا در معرض خطر قرار مي‌گيرد، درحالي كه تبيين دقيقي ميان اين دو صورت نگرفته است. مسأله اصلي اين پژوهش اين است كه در منابع سياست خارجي چه نسبتي مي‌توان ميان ديپلماسي ايدئولوژيك و منافع ملي برقرار كرد؟ ازاين‌رو ابتدا ديپلماسي اسلامي با روش توصيفي ـ تحليلي و با كمك از روش تحليل گفتمان، در روابط خارجي تبيين؛ سپس با تدقيق معناي منافع ملي، به نسبت‌سنجي آن‌ها خواهيم پرداخت. در نتيجه مي‌توان گفت ديپلماسي اسلامي به‌عنوان يك گفتمان، سه هدف كلي يا خرده‌گفتمان «حفظ بقا و امنيت»، «تعامل عادلانه» و «توسعه نفوذ» را پيگيري مي‌كند. چگونگي و موقعيت زماني انتخاب هر يك از اهداف سه‌گانه را حاكم ديني با استفاده از اصول «اجتهاد»، «مصلحت» و «اهم و مهم» انتخاب مي‌كند. ذيل هر يك از خرده‌گفتمان‌ها، تاكتيك‌هايي براي ديپلماسي اسلامي درنظرگرفته شده است. در مقابل، ديپلماسي مبتني‌بر منافع ملي را مؤلفه «قدرت» و «ثروت ملي» پي‌ريزي مي‌كند كه در دست‌يابي به اهداف سه‌گانه فوق، ممكن است منطبق‌بر اصول اسلامي يا بر اصولي مانند منفعت‌طلبي، نقض عهد يا مبتني‌بر استعمار صورت‌بندي شود كه درنهايت مي‌توان گفت احساس تناقض ميان اين دو نوع از ديپلماسي از يك تقابل مصنوعي و شيطنت‌آميز، توسط برخي رسانه‌ها ترويج شده و منافع ملي في‌الجمله در سياست خارجي ايدئولوژيك نيز تأمين مي‌شود.