تحليل عناصر زباني جانشين‌‌‌شونده در آثار دفاع مقدس با تكيه بركتاب «لشكر خوبان»

خاطره ‌‌نوشته‌‌ها از ماندگارترين نمونه‌‌هاي روايي آثار دفاع مقدس هستند كه گزارش‌‌هاي صادقانه‌‌اي از رخدادهاي هشت سال نبرد را به تصوير مي‌‌كشند. كتاب «لشكر خوبان» تأليف معصومه سپهري از جملۀ اين آثار است. اين خاطره ‌‌نوشته، روايتي از رزمنده‌‌اي است كه سال‌ها در واحد اطلاعات لشكر 31 عاشورا رشادت مي‌‌كند. «لشكر خوبان» گزارش‌‌هايي از عمليات‌‌هاي والفجر مقدّماتي، بدر، والفجر 8، كربلاي 4 و 5، بيت المقدس 2 و 3 و مرصاد را روايت مي‌‌كند. با توجّه به اين‌‌كه خاطرات از زبان يكي از نيروهاي اطلاعاتي بازگو مي‌‌شود، حقايقي روشن را از چگونگي اين عمليات‌‌ها در اختيار مخاطب قرار مي‌‌دهد. اين اثر در كنار چنين گزارش‌‌هايي، از نثري شيوا همراه با چاشني طنز بهره مي‌‌برد كه عامل ديگري در موفّقيت آن به حساب مي‌‌آيد. اين پژوهش به شيوۀ توصيفي‌‌تحليلي، عناصر و گزاره‌‌هاي دستوري جانشين‌‌‌شونده‌‌اي را بررسي مي‌‌كند كه با هدف گسترش معنا در متن به ‌‌خدمت گرفته شده‌‌اند. جانشين‌‌شونده‌‌ها عناصر و ساخت‌‌هايي از زبان هستند كه در جاي عناصر و ساخت‌‌هاي ديگر مي‌‌نشينند و در فرايند انتقال معنا و پيام، مفاهيم جديدي را با چاشني طنز، تأكيد و گاه تصويرآفريني القا مي‌‌كنند. اين نو‌‌آفريني‌‌ها به برجسته‌‌سازي منجر مي‌‌شود. در كتاب لشكر خوبان جانشين‌‌شونده‌‌ها دو وظيفۀ عمده را بر عهده دارند: 1. بار عاطفي و گفتمان حاكم بر متن را تقويت مي‌‌كنند و در القاي جهان‌‌بيني مذهبي، ياريگر خاطره نويس هستند؛ 2. موجب گسترش حوزۀ زبان مي‌‌شوند و همين موضوع عامل تنوّع واژگاني و سازه‌‌هاي دستوري مي‌‌شود و به شيوايي متن كمك مي‌‌كند.