بررسي افعال استثنايي مركب و راه تشخيص آن در جمله

پژوهش حاضر نقد، بررسي و توصيفِ گونه‌اي از افعال زبان فارسي است كه ساختاري متفاوت با ساير افعال در جمله دارند. در مورد اين ساخت فعلي بين دستورنويسان زبان فارسي اختلاف نظرهايي وجود دارد كه فهم درست و تشخيص آن را با دشواري‌‌هايي همراه ساخته است. تأمل در نام‌‌هايي كه صاحب‌‌نظران گرامي بر اين گونۀ فعلي نهاده‌‌اند، شدت اختلاف نظر و برداشت‌‌هاي متفاوت در اين عرصه را نشان مي‌‌دهد. اين افعال با عناوين مختلفي از جمله: «فعل بي‌‌شخص»، «فعل‌هاي ناگذر»، «فعل مركب ضميري»، «ناگذر يك‌‌شخصه»، «فعل يك‌‌شناسه» يا «فعل غيرشخصي» و «مركب پي‌بستي» ناميده شده ‌است. نگارندگان اين ساخت خاص فعلي را در مقالۀ حاضر بر اساس ساختار نحوي و صوري در ساخت جمله بررسي و توصيف كرده‌‌اند. البته از آن‌جاكه در توصيف و معرفي اين ساخت فعلي، برخي از صاحب‌نظران به آوردن مثال‌‌هايي از فارسي قديم و بعضي ديگر به آوردن مثال‌‌هايي از فارسي معاصر پرداخته‌اند، بنابراين نگارندگان در اين مقاله با روشي متفاوت و كاربردي توصيف فعل را با هر دو نگرش درزماني و هم‌‌زماني انجام داده‌‌اند؛ چون ساخت استثنايي اين افعال باعث ارائه توصيف‌‌هاي متفاوت از آن شده‌است. لذا ضمن بيان نظريات ديگران به نقد و بررسي اين ديدگاه‌‌ها پرداخته شده است تا در پايان با توصيف مشخص و دقيق زباني اين فعل، گامي هر چند كوچك براي فهم بهتر زبان فارسي برداشته شود. يافته‌‌هاي پژوهش نشان مي‌‌دهد كه اين ساخت فعلي هميشه مركب و معمولاً گذراست و شخصي بودن آن را بر اساس ساختار جمله مي‌‌توان تشخيص داد. همچنين به دلايل مختلف بهتر است مركب استثنايي ناميده شود.