نقش رجز در شاهنامه و كاركرد بلاغي آن

جان‌مايه اساسي شاهنامه، حماسه است و حماسه مبتني بر كردار و گفتار قهرماني است و هر دو غالباً در پيوند با صحنه كارزار اتّفاق مي‌افتند و تحقّق هر كدام مستلزم به ميدان آمدن هماوردان است و همرزمان قبل از اقدامات عملي بايد باب گفت‌وشنود را بگشايند. پس اولين قدم، استفاده از زبان و گفت‌وگو است. يك نوع گفت‌و‌شنود، رجز و رجزخواني است كه به‌صورت شفاهي، كتبي و پيامي با مقاصد گوناگون بين هماوردان ردّ و بدل مي‌شود. اين رجزها از چشم‌اندازهايي گوناگون درخور توجّه و مطالعه‌اند: 1. آشكارسازي تكيه‌گاه‌هاي پهلوان؛ 2. برانگيختن قهرمان به جنگ و اعتراض به درنگ؛ 3. پرهيز از جنگ و ترغيب به درنگ؛ 4. راهكارهاي مناسب براي شناخت توانايي نيروها؛ 5. بازتاب ارزش‌هاي اخلاقي و رعايت عفّت كلام؛ 6. چگونگي لحن و آهنگ كلام؛ 7. چگونگي شكل‌گيري جان‌مايه رجزها؛ 8. تقويت غرور ملّي و حسّ وطن‌پرستي؛ 9. چگونگي بهره‌گيري از فنون بلاغي و... . اين نوشتار با ذكر شواهد شاخص‌تر، به بررسي و تحليل اجمالي هركدام از موارد پيش‌گفته با تأكيد بر منش، بينش و روش شخصيت‌هاي شاهنامه مي‌پردازد.