تجزيه ژنتيكي عملكرد و اجزاي عملكرد دانه گندم نان با استفاده از روش داي‌آلل هيمن

چكيده مبسوط مقدمه و هدف: با آزمون نتاج حاصل از تلاقي‌هاي داي‌آلل مي‌توان عمل ژن‌ها و توارث صفات كمي را برآورد نمود اين كار باعث افزايش توانايي گزينش لاين‌هاي والدي جهت شركت در تلاقي‌ها مي‌شود و نحوه مديريت نسل‌ها در جمعيت‌هاي در حال تفرق تعيين مي‌كند. مواد و روش‌ها: به‌منظور شناخت ساختار ژنتيكي عملكرد دانه و اجزاي عملكرد، هفت رقم گندم نان شامل بولاني، فلات، مهرگان، معراج، كلاته، فرونتانا و MV17 در يك بلوك تلاقي كشت شدند و تلاقي‌هاي مستقيم بين هفت رقم مذكور به‌منظور توليد نسل‌ F1 انجام شد. نتاج حاصل تلاقي به همراه والدين آن‌ها در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در ايستگاه تحقيقات كشاورزي عراقي محله گرگان در سال زراعي 1400-1399 بررسي شدند. يافته‌ها: نتايج اين آزمايش نشـان داد كـه اختلاف ژنوتيپ‌ها در همه صفات مورد بررسي معنـي‌دار بود. برآورد پارامترهاي ژنتيكي با استفاده از روش هيمن نشان داد كه مقادير واريانس غالبيت در صفات عملكرد دانه، عملكرد بيولوژيك، وزن صد دانه، تعداد دانه در سنبله، وزن دانه در سنبله و طول پدانكل به‌طور قابل توجهي بيشتر از واريانس افزايشي بود. در صفات ارتفاع بوته و تعداد روز تا گلدهي هم مقادير واريانس غالبيت واريانس افزايشي اختلاف چنداني نداشتند. در صفات عملكرد بيولوژيك، وزن صد دانه و روز تا گلدهي نسبت آلل‌هاي غالب بيشتر از آلل‌هاي مغلوب بود در حالي كه در ساير صفات نسبت آلل‌هاي غالب و مغلوب برابر بود. وراثت‌‌پذيري عمومي بالاي عملكرد دانه (89 درصد)، عملكرد بيولوژيك (93 درصد) و وزن دانه در سنبله (74 درصد) و وراثت‌‌پذيري خصوصي پايين آن‌ها (به ترتيب 10، 10 و 13 درصد) نشان‌دهنده سهم بيشتر اثر غالبيت در كنترل اين صفات بود. نتايج تجزيه و تحليل گرافيكي نشان داد كه صفات عملكرد دانه، عملكرد بيولوژيك و وزن صد دانه تحت كنترل عمل فوق ‌غالبيت ژن‌ها و صفات تعداد دانه در سنبله، طول پدانكل و ارتفاع بوته تحت كنترل عمل غالبيت ناقص ژن‌ها بودند. پراكنش والدها در اطراف خط رگرسيون نشان داد كه ارقام فلات و مهرگان حامل بيشترين ژن‌هاي غالب و ارقام MV17 و فرونتانا حامل بيشترين ژن‌هاي مغلوب در كنترل صفات عملكرد دانه و عملكرد بيولوژيك بودند. نتيجه‌گيري: نتايج اين پژوهش نشان داد با توجه به سهم بيشتر اثرات غير افزايشي ژن‌ها در صفات عملكرد دانه، عملكرد بيولوژيك و اجزاي عملكرد بهتر است گزينش در بين نتاج حاصل از اين تلاقي‌ها به نسل‌هاي پيشرفته‌تر موكول گردد؛ در حالي كه مي‌توان نسبت به بهبود ژنتيكي صفات ارتفاع بوته و تعداد روز تا گلدهي در نسل‌هاي مقدماتي اقدام كرد.