مفهوم، كاربست و رويكردهاي ارزيابي تاب‌آوري هيدرولوژيك آبخيز

امروزه، حوزه‌هاي آبخيز به‌شدت تحت ‌تأثير تنش‌هاي طبيعي و انساني قرار گرفته‌ است و توانايي آن‌ها براي بازيابي و سازگاري با شرايط تغيير يافته به تاب‌آوري حوزه‌ها بستگي دارد. ازاين‏رو، به‌سبب اهميت موضوع و ضرورت تبيين الگوهاي مديريتي در راستاي ارتقا تاب‌آوري حوزه‌هاي آبخيز كشور، نوشتار حاضر با هدف ترويج مفهوم، كاربست و روش‌هاي ارزيابي تاب‌آوري هيدرولوژيك به‌عنوان يكي از ابعاد تاب‌آوري در مديريت جامع حوزه‌هاي آبخيز تدوين شده است. مطالعات انجام شده در اين زمينه در سطح جهان بسيار محدود است اما روند افزايشي دارد. براين‏ اساس، روش‌هاي مورد استفاده براي ارزيابي تاب‌آوري هيدرولوژيك تاكنون محدود به استفاده از روش‌هاي تلفيق ساده مثل تعيين ميانگين حسابي از برخي شاخص‌هاي هيدرولوژيك مهم، استفاده از منحني Budyko و مدل Convex بوده است. تحليل منحني Budyko بيشتر بر اساس مقدار بارش، تبخير و تعرق و ميزان توليد رواناب استوار بوده است. اما مدل Convex با در نظر گرفتن آستانه‌هاي شكست شاخص‌هاي هيدرولوژيك و برقراري ارتباط بين روند تغييرات طولاني‌مدت و آستانه شكست شاخص‌ها به‌كار برده مي‌شود. شاخص‌هاي مورد استفاده متعدد بوده و متناسب با شرايط هيدرولوژيك هر حوزه آبخيز كاربرد متفاوت دارند. از جمله مهمترين آن‌ها مي‌توان به نسبت شاخص خشكي به رواناب، روند زماني و فراواني جريان‌هاي كم‌آبي و پرآبي، تغيير در توليد آب، سطح آب زيرزميني، شدت رواناب سطحي، غني‌شدگي رودخانه‌ها از مواد مغذي و فلزات سنگين، درصد تخريب جنگل، فرسايش خاك، توليد رسوب و سطح آب شور اشاره كرد كه در واقع برآيند كنش و اندركنش ساير عوامل محيطي تأثيرگذار همانند اقليمي، بوم‌شناختي، اقتصادي، زيست‌فيزيكي و اجتماعي هستند.