تحليل ادله سمعي و عقلي بر استحاله خلق ابداعي از ممكن الوجود

آموزۀ خلق ابداعي در قرآن كريم و حديث شريف ريشه دارد كه موردتوجه فيلسوفان مسلمان نيز قرار گرفته است. خلق ابداعي برترين گونۀ تأثير وفعل است وبه معناي پديد آوردن چيزي بدون مادّه وصورت پيشين مي‌باشد؛ خلقي كه تنها بر خالق و عنايت وي متوقف است. تحليل و بررسي ادلۀ سمعي وعقلي بدين نتيجه مي‌انجامد كه  اين گونه فعل، ويژۀ واجب‌الوجود است و صدور چنين فعلي از ممكنات، محال است. دو دسته از آيات قرآن و احاديثي از ائمۀ اطهار: به‌صراحت بر اين اختصاص و امتناع دلالت دارد. همچنين پنج برهان عقلي بر استحالۀ ابداع از ممكن اقامه شده است: اكمليّت مبدِع (برتريِ پديدآورنده)، مقتضاي فعل ابداعي (ويژگيِ‌ِ پديدآوري)، فقر ممكنات (نيازِ پديده‌ها)، مقتضاي حيِّز وماهيت (جايگاه وچيستي) و استقراء افعال ممكنات.  تحليل ادلۀ قرآني وحديثي وبررسي براهين عقلي به‌ويژه با استفاده از سخنان فلاسفۀ مسلمان به اين نتيجه مي‌انجامد كه صدور فعل ابداعي از ممكن‌الوجود محال است. آثار اين نتيجه در آموزۀ فلسفي عقل اول وپندارِ تفويض در خلقت قابل‌پيگيري و طرح مي‌باشد.