سفرنامه‌هاي فارسيِ هند؛ نخستين روايت‌گران نظام مشروطۀ انگليس (مطالعۀ موردي: شگرفنامۀ ولايت، تحفه‌العالم و مسير طالبي)

سفرنامه‌هاي ايرانيان هند ازجملۀ نخستين و مهم‌ترين منابع در بررسي چگونگي مواجهۀ ايرانيان با تمدن جديد است. از نكات قابل‌تأمل اين سفرنامه‌ها، بازتاب جلوه‌هايي از تمدن جديد اروپايي قبل از شكست ايران در جنگ‌ با روس‌هاست. براساس شواهد و قرائن موجود، سه سفرنامۀ «شگرفنامۀ ولايت»، «تحفةالعالم» و «مسير طالبي»، نخستين راويان نظام مشروطيت به زبان فارسي هستند كه نوشتۀ پيشِ‌رو به معرفي آن‌ها پرداخته و با نگاهي به منشور كبير به‌عنوان سرآغاز مشروطۀ انگلستان و بلكه جهان، درصدد پاسخ به اين سؤال است كه نويسندگان اين سفرنامه‌ها چه دريافتي از مشروطيت انگليس داشته و چه ارتباطي بين دريافت مزبور و وضعيت مردم و كشور ايران برقرار مي‌كردند؟ يافته‌هاي تحقيق با روش توصيفي تحليلي نشان مي‌دهد كه مؤلفان شگرفنامه و تحفةالعالم، ضمن توصيف نظام مشروطۀ انگليس، ارتباط مستقيمي بين نظام مشروطه با ترقي و تأمين حقوق و رفاه مردم قائلند. همچنين با آنكه مؤلف تحفةالعالم، مشروطيت را بديل مناسبي براي نظام استبدادي ايران دانسته و استقرار اين نظام را در ايران آرزو و توصيه مي‌كند، اما مؤلف مسير طالبي، به‌رغم مشاهدۀ مستقيم انگليس و نهادهاي آن، تنها به روايتگري مشروطيت پرداخته است و اشاره‌اي به پيوند مشروطيت و ترقي ندارد.