ارزيابي تاب‌‌آوري منطقه‌ 20 كلان‌‌شهر تهران در برابر مخاطرات محيطي با استفاده از توابع فازي در سيستم اطلاعات جغرافيايي

منطقه‌ 20 در جنوب كلان‌شهر تهران با مخاطرات محيطي همچون سيلاب، زمين‌لرزه، بحران آب، آلودگي و طوفان مواجه است. افزايش تاب‌آوري دربرابر اين مخاطرات مستلزم شناخت ظرفيت تاب‌آوري است؛ از اين رو پژوهش حاضر با رويكرد توصيفي‌پيمايشي براي شناخت ظرفيت پايه‌اي تاب‌آوري اين منطقه دربرابر مخاطرات محيطي انجام شد. نخست پرسش‌نامه‌اي با نظر كارشناسان براي استخراج مؤلفه‌هاي اثرگذار بر تاب‌آوري تهيه شد كه برمبناي آن، 26 زيرمعيار در قالب چهار معيار اجتماعي‌اقتصادي، كاربري اراضي، دسترسي‌ها و زيرساخت‌هاي جاده‌اي به دست آمد. درجه‌ اهميت هر زيرمعيار در تاب‌آوري با تحليل شبكه و ميزان عضويت آنها در تاب‌آوري با عملگرهاي فازي مشخص شد؛ سپس زيرمعيارها با عملگرهاي فازي AND، OR، SUM، Product و گاما روي هم گذاري و طبقه‌بندي محله‌ها در تاب‌آوري با خوشه‌بندي kmean انجام شد. نتايج نشان داد معيارهاي اقتصادي‌اجتماعي و معيار زيرساخت‌ها با وزن 0.49 و 0.231 بيشترين اهميت را در تاب‌آوري دارند. در معيار اقتصادي‌اجتماعي زيرمعيار استحكام منازل با وزن 0.332، در معيار پوشش اراضي زيرمعيار دسترسي به اماكن اجتماعي با وزن 0.321، در معيار دسترسي‌ها زيرمعيار مراكز بهداشتي‌درماني با وزن 0.292 و در معيار زيرساخت‌هاي جاده‌اي زيرمعيار دسترسي به پل عابر پياده با وزن 0.435، بيشترين وزن را در تاب‌آوري دارند. بهترين عملگر براي روي هم گذاري لايه‌ها، عملگر SUM بود كه بيشترين همبستگي را با معيارها دارد. درنهايت محله‌هاي منطقه‌ 20 به سه خوشه‌ تاب‌آوري زياد، متوسط و ضعيف تقسيم شدند. از اين بين، محله‌هاي جوانمرد، منصوريه، حمزه‌آباد، ابن‌بابويه، سرتخت، تقي‌آباد و عباس‌آباد به دليل داشتن جمعيت مناسب، ميزان مشاركت اقتصادي مطلوب، ميزان مشاركت اجتماعي مطلوب، دوري از مسيل، دسترسي به زيرساخت‌هاي جاده‌اي و نزديكي به مراكز خدمات‌رساني، بيشترين تاب‌آوري را دربرابر مخاطرات محيطي دارند؛ اما محله‌هاي جنوبي و غربي در منطقه‌ 20، به دليل دوري از مراكز خدمات‌رساني و پل‌هاي عابر پياده، نزديكي به مسيل و كارخانه، كم‌بودن ميزان مشاركت اقتصادي، و استحكام كم منازل، كمترين تاب‌آوري را دربرابر مخاطرات محيطي دارند.