سير تحوّل باورها در باره مكان‌هاي مقدس (مطالعه موردي مزار «بيت‌ الأحزان» در قبرستان بقيع)

The Evolution of Beliefs about the Holy Places (Bayt al-Aḥzān in Baqī as a Case Study)

در نبود اسناد و آثار مكتوب درباره زمان و چگونگي پيدايش بسياري مكان‌هاي مقدس و زيارتگاه‌ها، باورهاي مردم درباره آنها در دوره‌هاي مختلف دستخوش تغيير شده و گاه حتي به تغيير كاربري يا ماهيت آنها منجر شده است. نمونه‌اي از اين دست زيارتگاه‌ها، مزار «بيت‌الأحزان» در قبرستان بقيع در مدينه منوّره است. در اين نوشتار، به عنوان نمونه سير تحوّل باورهاي مردم درباره مزار بيت‌الأحزان ـ به روش توصيفي‌ـ تحليلي و بر اساس منابع تاريخي و جغرافيايي بين سده‌هاي سوم تا ششم هجري ـ بررسي شده است. نتايج اين بررسي نشان مي‌دهد كه بيت‌الأحزان، در سده‌هاي اوليه اسلامي به نام «مسجد فاطمه» شهرت داشته و احتمالاً در اصل محل دفن حضرت فاطمه بنت اسد بوده است. اما در دوره‌هاي بعد با انتساب به حضرت فاطمه زهرا(س)، باورهاي ديگري درباره آن شكل گرفته و نهايتاً در نيمه دوم سده ششم ـ كه مدينه به شهري شيعه‌نشين تبديل شده بود ـ نام و باور كنوني رايج درباره آن تثبيت شده است.

In the absence of written documents and works about the time and process of the emergence of many holy places and shrines, people’s beliefs about them have changed overtime and sometimes have even led to a shift in their application or nature. An example of such a shrine is Bayt al-Aḥzān in the Baqī Cemetery in Medina. In this article, the evolution of people’s beliefs about the shrine of Bayt al-Aḥzān, as a case study, was discussed in a descriptive-analytical method based on historical and geographical sources from the 3^rd to the 6^th centuries AH. The results show that Bayt al-Aḥzān, known as the “Mosque of Fāṭimah” in the early centuries of Islam, was probably originally the burial place of Hazrat Fāṭimah bint Asad. But in later periods, with the attribution of the mosque to Fāṭimah al-Zahrā (as), other beliefs were formed about it. Finally, in the second half of the 6^th century, when Medina became a city populated by Shiites, the current common name and beliefs about it were established.