نقد معرفت‌شناسي رئاليسم انتقادي با تكيه بر مباني نوصدرائيان

A Critical Study of the Epistemology of the Critical Realism Based on Neo-Sadrians` Foundations

يكي از آسيب­هاي انديشه ديني در جامعه اسلامي، طرح علوم انساني مبتني بر مباني فلسفي غربي است. راه مقابله با اين آسيب نيز طرح مسائل بنيادين انديشه اسلامي و مقايسه تطبيقي آن با انديشه­ هاي معاصر و تاثيرگذار در جوامع غربي در موضوعات نويني است كه در عرصه معرفت ­شناسي مورد توجه قرار گرفته است. بدين منظور پژوهش حاضر ضمن معرفي مباني معرفت­ شناسي حكمت صدرايي و رئاليسم انتقادي، تلاش مي‌كند تا به ارزيابي رئاليسم انتقادي در تبيين واقعيت بر مبناي يافته­­ هاي به دست آمده از حكمت صدرايي بپردازد و به دنبال پاسخگويي به اين پرسش است كه آيا رئاليسم انتقادي ميتواند با تكيه بر مباني معرفت­ شناسي خويش تبيين درستي از واقعيت داشته باشد؟ از اين­ رو، اين پژوهش با گردآوري اطلاعات به صورت كتابخانه ­اي و با استفاده از روش تحقيق توصيفي- تحليلي در نهايت به اين نتيجه مي‌رسد كه رئاليسم انتقادي پس از تمايز قائيل شدن بين متعلق لازم معرفت (آنچه كه وجود دارد) و متعلق متعدي معرفت (آنچه مي­توانيم بدانيم)، با تقليل ساحت علم به متعلق متعدي آن، و همچنين با تقليل محتواي دروني معرفت به ابعاد اجتماعي آن دچار تنگ­ناهاي شناختي بوده و همچنان از تبيين واقعيت بازمانده است. ؛ در حالي كه ملاصدرا در حكمت متعاليه خويش، بر خلاف رئاليسم انتقادي، تعينات معرفت را تماماً به ابعاد اجتماعي آن باز نمي­گرداند، بلكه از تعينات و ابعاد وجودي علم نيز بحث مي­كند. و حقايق عالم را امور عقلي مي­داند كه آنچه در خارج به ادراك حسي در مي­آيد، مرتبه نازله از آن حقايق درك شده توسط عقل است.

One of the harms of religious thought in Islamic society is the design of the humanities based on Western philosophical principles. The way to deal with this damage is to raise the fundamental issues of Islamic thought and compare it with contemporary and influential ideas in Western societies on new issues that have been considered in the field of epistemology. To this end, the present study, while introducing the epistemological foundations of Sadra's wisdom and critical realism, tries to evaluate critical realism in explaining reality based on the findings of Sadra's wisdom and seeks to answer this question. Is it possible for critical realism to have a correct explanation of reality based on its epistemological foundations? Therefore, this study, being library-based and using a descriptive-analytical research method, finally concludes that critical realism, after distinguishing between the necessary object of knowledge (what exists) and the transitive object of knowledge (what we can know), with the reduction of the field of science to its transcendental object, as well as with the reduction of the internal content of knowledge to its social dimensions, has suffered from cognitive difficulties and has still failed to explain reality. Whereas Mulla Sadra in his transcendent wisdom, unlike critical realism, does not return the designations of knowledge entirely to its social dimensions, but also discusses the designations and existential dimensions of science. an‎d he considers the truths of the world to be rational matters, that what is perceived outside the senses is the descent of those truths perceived by the intellect.