ابعاد كاربردشناختي نقش‌نماي گفتمانيِ «مگر»

ﻧﻘﺶ ﻧﻤﺎﻫﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻓﺰاﯾﻨﺪه را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﮐﺮده و در ﭼﺎرﭼﻮب ﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺷﺪه اﻧﺪ. ﯾﮑﯽ از روﯾﮑﺮدﻫﺎي ﻣﻬﻢ و ﺑﺤﺚ اﻧﮕﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻘﺶ ﻧﻤﺎﻫﺎ، ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدة ﮔﺮاﯾﺲ (1989) ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﮥ ﺗﻀﻤﻦ ﻗﺮاردادي )در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻀﻤﻦ ﻣﮑﺎﻟﻤﻪ اي( و در ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻨﺶ ﮔﻔﺘﺎري ﻏﯿﺮ ﻣﺮﮐﺰي و ﮐﻨﺶ ﮔﻔﺘﺎري ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﺗﺮ )در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻨﺶ ﮔﻔﺘﺎري ﺳﻄﺢ ﻣﺮﮐﺰي و ﺳﻄﺢ ﻧﺨﺴﺖ( در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ. واژه «ﻣﮕﺮ» ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ دﺳﺘﻮري ﺷﺪﮔﯽ واژه اي ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎي ﻗﺎﻣﻮﺳﯽ در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﮥ ﻧﻔﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ، ﺑﺎ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺗﺤﻮﻻت ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ و ﮐﺎرﺑﺮدي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﭘﺬﯾﺮش ﻃﯿﻔﯽ ﮔﺴﺘﺮده از ﻣﻌﻨﺎﻫﺎ، در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوز واﺟﺪ ﮐﺎرﮐﺮد ﻧﻘﺶ ﻧﻤﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﺗﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺗﺮاﮔﻮت (1982) ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﺗﻘﺎﺑﻠﯽ و ﮐﺎرﺑﺮدي ﭘﺬﯾﺮﺷﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮي در راﺳﺘﺎي ذﻫﻨﯽ ﺷﺪنِ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ. در ﻣﻘﺎﻟﮥ ﺣﺎﺿﺮ، ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﯽ ﮔﺴﺘﺮه ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ و ﺧﺼﺎﺋﺺ ﺳﺮﻧﻤﻮﻧﯽ ﻧﻘﺶ ﻧﻤﺎي ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﯽ «ﻣﮕﺮ» (ﺑﺮﯾﻨﺘﻮن، 1996 و ﻫﺎﯾﻨﻪ، 2013) و ﺷﺮﺣﯽ درزﻣﺎﻧﯽ از ﺗﺤﻮل ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ اﯾﻦ واژه ﺗﺎ ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوز و ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻘﺎﺑﻠﯽ و ﮐﺎرﺑﺮد ﭘﺬﯾﺮﺷﯽ، ﺗﻼش ﮐﺮده اﯾﻢ آن را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﮥ ﮐﻨﺶ ﮔﻔﺘﺎري ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻨﯿﻢ. ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﺸﺎن داده اﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرات ﺷﺎﻣﻞ »ﻣﮕﺮ« را در ﻓﺎرﺳﯽ اﻣﺮوز ﻣﯽ ﺗﻮان داراي دو ﺳﻄﺢ ﻣﺘﻔﺎوت دﻻﻟﺖ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺳﻄﺢ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ﮔﺰاره اي و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺻﺪق و ﮐﺬب ﻋﺒﺎرت ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻮده و دﯾﮕﺮي ﺑﺎ اﻓﺎدة ﺗﻘﺎﺑﻞ، ﺑﻪ اﺟﺮاي ﮐﻨﺶ ﮔﻔﺘﺎري ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺳﻄﺢ ﻣﺮﮐﺰي ﯾﺎري ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ؛ در اﯾﻦ ﺳﻄﺢ دوم، واژ «ﻣﮕﺮ» ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﻋﺒﺎرت ﺣﺎﻣﻞ آن ﺑﺎ ﭘﺎره اي دﯾﮕﺮ از ﮐﻼم، اﻧﺘﻈﺎرات ﮔﻮﯾﻨﺪه ﯾﺎ ﮔﺰاره اي ﻣﺴﺘﺨﺮج از ﺑﺎﻓﺖ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﮑﺎﻟﻤﻪ اﺳﺖ. ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﮑﻪ ﻃﺒﻖ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎده ﺳﺮل (1969)، ﮐﻨﺶ ﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎري ﻣﻮﺿﻮع ﺷﺮاﯾﻂ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﮥ ﺗﻨﺎﺳﺐ (اﻗﺘﻀﺎﺋﯽ) ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺮط ﻣﺤﺘﻮاي ﮔﺰاره اي، ﺷﺮاﯾﻂ ﭘﯿﺸﯿﻨﯽ، ﺷﺮط ﺻﺪاﻗﺖ، و ﺷﺮط ﺿﺮوري ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﮐﻮﺷﯿﺪه اﯾﻢ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺮاي ﮐﻨﺶ ﻫﺎي ﮔﻔﺘﺎري ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻣﮑﺎن ﻃﺮح ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ.