بررسي مدارك قاعده ولايت حاكم بر ممتنع

Reviewing the Rule of “Requiring Doing the Work by the Ruler”

زمينه و هدف: ولايت حاكم بر ممتنع يكي از قواعد فقهي معروف است كه در راستاي تأمين مصلحت جامعه و جلوگيري از هرج ومرج و بي‌ثباتي اجتماع و سر و سامان بخشيدن به اوضاع اجتماعي و فرهنگي مردم وضع گرديده است. مواد و روش‌ها: اين پژوهش يك مقاله توصيفي تحليلي است. ملاحظات اخلاقي: ملاحظات اخلاقي در نگارش اين پژوهش رعايت شده است. يافته‌ها: مضمون اين قاعده عبارت است از اينكه هرگاه كسي از أداي حقوق ديگران و يا از انجام وظايفش خودداري كند اگر ذي‌حق، امرش را نزد حاكم ببرد، حاكم ممتنع را به انجام آن عمل مجبور خواهد كرد؛ اما اگر اجبار ممتنع متعذر باشد يا اينكه اين اجبار مؤثر نيفتد، حاكم از باب ولايتي كه دارد به قائم مقامي از ممتنع آن كار را انجام خواهد داد. لذا اگر مديون از اداي دين خود، خودداري كند، دائن مي‌تواند اجبار مديون به اداي دين را از حاكم طلب كند كه در اين صورت حاكم براي جلوگيري از ورود ضرر ناروا به دائن، مديون را به اداي دين اجبار خواهد كرد. مدارك اين قاعده فقهي عبارت است از: كتاب، روايات، بناي عقلا، اجماع، تناسب حكم و موضوع، مصلحت عامه و قواعد فقهي ديگري مانند لاضرر. نتيجه‌گيري: اين قاعده اهميت بسيار بالايي در نظام زندگي و روابط اجتماعي مردم دارد و فقدان آن نظم اجتماعي در حوزه معاملات و احكام عبادي و اجتماعي را از بين مي‌برد.

Background and Aim: This rule is one of the famous rules of jurisprudence that has been imposed in order to ensure the interests of society and prevent the chaos and instability of society and to organize the social and cultural conditions of the people. Materials and Methods: This article is a descriptive-analytical one. Ethical Considerations All ethical considerations in writing this article have been observed. Findings: The implication of this rule is that whenever a person refuses to exercise the rights of others or performs his duties, the judge may force the committed to do so, but if a committed compulsion is not possible, the judge may do so as a committed deputy. Therefore, if the debte refuses to pay his debts, the creditor may demand the obligation of the ruler to pay the debt, in which case the judge will force the debt to pay the debt to prevent the inadmissibility of the debt. The sources of this jurisprudential rule are: Quran, hadiths, Reason, consensus, proportionality of judgment and subject matter, public interests and other jurisprudential rules such as La Zarar. Conclusion: This rule is very important in the system of people's life and social relations, and its absence destroys the social order in the field of transactions and rulings of worship and social.