بررسي تحليلي مباحث و اصطلاحات طبّ سنتي در مثنوي «منّ و سلوي» اثر نعمت خان عالي شيرازي

مثنوي «منّ و سلوي» يا «سخنِ­عالي»، منظومه ­اي اخلاقي و عرفاني، تعليمي و اجتماعي­ از آثارِ نعمت­ خان «عاليِ شيرازي» نويسنده، شاعر و پزشك ايراني­ تبار شيعي قرن 11و12 ﻫ ق است. «عالي» در هند مي­ زيسته و در دربار اورنگ ­زيب و بهادرشاه داراي منزلتي بوده است. او به عنوان پزشك به دربار اورنگ زيب راه يافت و به نويسندگي و شعر روي آورد و از جانب اورنگ زيب و بهادرشاه به عناوين «نعمت خان» و «مقرب خان» و «دانشمندخان» مفتخر گرديد. ­مثنوي «منّ و سلوي» مجموعه­ اي است­ از حكايات، با موضوعات اخلاقي، عرفاني و اجتماعي. «عالي» در بخش­ هايي از اين مثنوي به­ طرح مباحث پزشكي اعم از نام بيماري­ ها، حالات بيمار، شيوه­ هاي­ درمان، داروها و برخي گياهان دارويي و اخلاق پزشكي پرداخته ­است، كه اين ­مباحث تاكنون پنهان و مغفول مانده و به آن توجهي نشده ­است. در پايان اين پژوهش به اين نتايج مهم دست مي­ يابيم كه اولاً «عالي» برغم اينكه در تذكره ­ها به عنوان شاعر و نويسنده معرفي شده، از پزشكان حاذق دربار بوده و سعي داشته است با طرح مباحث پزشكي در خلال حكايات به معرفي برخي بيماري­ ها و داروها و گياهان دارويي بپردازد. ثانياً شيوۀ او در آگاهي بخشي و آموزش عمومي پزشكي و اخلاق پزشكي قابل توجه و بسيار كمياب بوده و از نظر سبكي نيز حائز اهميت است. ثالثاً اين مثنوي مي­ تواند در مطالعات و تحقيقات طب سنتي و روابط علمي ايران و هند مورد استفاده و بهره ­برداري قرار گيرد. در اين پژوهش از روش كتابخانه­ اي استفاده شده و با بهره­ گيري از ساير كتب مرتبط به تحليل موضوع اشاره شده در متن مورد نظر مي­ پردازد.