نقش جغرافياي انساني قزوين در مناسبات ايران و شبه قاره هند( متون ادبي – تاريخي فارسي)

قزوين شهري رجال‌پرور در طول تاريخ بعد از اسلام بوده است. تا زمان تيموريان و ايلخانان، اين شهر و مناطق تابعۀ آن گريزگاه فراريان سياسي و متهمان مذهبي بود. موقعيت جغرافيايي شهر سبب گرديد از همان ابتداي حاكميت صفويان، مورد توجه شاه اسماعيل و شاه تهماسب قرار گيرد. شاه تهماسب بنا به دلايل مختلف آن را به پايتختي برگزيد. باتوجه به اينكه ابعاد فرهنگي – اقتصادي هر شهري تابع مركزيت سياسي آن است، بنابراين تمركز حكومت و قدرت سياسي در قزوين بر شرايط اين شهر بسيار تأثيرگذار بود. بعد از انتقال پايتخت به اصفهان، قابليت اقتصادي شهر رو به تنزل نهاد اما همچنان نقش سياسي و فرهنگي خود را حفظ نمود. اين در حالي است كه به خاطر وجود علماي مذهبي، شاعران و نويسندگان و رجال صاحب‌منصب قزوين، نقش كليدي در روابط فرهنگي – سياسي و اقتصاد با خارج بخصوص شبه‌قاره ايفا مي‌كرد و هم رجالي را از شهرهاي ديگر جذب مي‌نمود. در عين حال عواملي چون رسمي شدن مذهب تشيع، فشار مذهبي (تعصب) و قدرت سياسي اين خطّه، مهم‌ترين دلايل و بسترساز روابط فرهنگي – سياسي ايران و دولتهاي خارجي بخصوص شبه‌قاره در اين عصر بوده است. همچنين به دليل روح تسامح مذهبي حاكم بر دربار هند نسبت به مهاجرين، هريك از آن‌ها نيز حلقه‌هاي فكري و فرهنگي بين ايران و سرزمين هند شدند. از سوي ديگر روابط و تعاملات تنگاتنگ سرزمين­ هاي ايران و هند در طول تاريخ، خود شاهد ديگري بر اين مدعا است؛ به ­خصوص اينكه زبان و ادبيات فارسي در زمان تيموريان و مغولان ايران و هند از چنان حركت و اقتداري برخوردار گرديد كه كليۀ گزارش­ ها و مكاتبات حكومتي هند مي ­بايست در كنار زبان بومي هند به فارسي نوشته مي­ شد و شاعران هندي عهد تيموري در هندوستان غالباً دو زبانه بودند. همين امر سبب تشويق بوميان شبه ­قاره به فراگيري زبان فارسي گرديد و به گواهي شواهد تاريخي، لغات فارسي در اغلب اين نقاط، هماهنگ و هم­رنگ واژه­ هاي بومي هندي شدند. روش پژوهش در اين مقاله توصيفي – تحليلي (كتابخانه ­اي) مي­ باشد.