نقد تطبيقي نظريّة تجسّم عمل در مثنوي معنوي و گلشن راز

The place of Romanticism School in the Poems of Mehdi Akhavan Sales

سرنوشت هراس‌انگيز انسان پس از ترك عالم ظواهر متلوّن و چگونگي پاداش يا كيفر او در قبال اعمالش، يكي از اسرار سر به مهري است كه در طول تاريخ، همواره ذهن بشر را به خود مشغول كرده‌است. پيش از اسلام، به واسطة برداشتهاي متفاوت از اين امر، سرنوشتي نامعلوم‌كه اكثراً بر پاية تناسخ استوار بود، پيش روي پيروان اديان گوناگون ترسيم مي‌شد. امّا ظهور دين اسلام خط بطلاني بر تمام برداشت‌هاي نادرست و خرافه‌آميز بود. اسلام، از يك سو باور تناسخ را كاملاً مردود دانسته، از سوي ديگر، فلسفه مرگ و سرنوشت انسان پس از مرگ را با عملكرد او در اين جهان گره مي‌زند.بازتاب اين طرز نگرش را در قالب بحث «تجسّم اعمال»، در شاخه‌هاي متعدّد علوم اسلامي از تفسير و كلام گرفته تا فلسفه و عرفان؛ مي‌توان مشاهده كرد كه برخي از فلاسفة اسلامي آن را ردّ كرده‌اند و برخي ديگر نيز- بويژه در قرون اخير-، به طرق گوناگون و با استمداد از مباحث فلسفي و كلامي و البتّه با ذكر آيات و احاديث متعدّد و تفاسير مربوط، آن را به اثبات رسانده‌اند.اين مقاله، با طرح نظرّية «تجسّم عمل» و تبيين آن با اصل فيزيكي «بقاي آثار اعمال انسان» ، بازتاب آن را در مثنوي مولانا و گلشن راز شيخ محمود شبستري ؛ مورد بررسي قرار داده‌است.

Literary schools influenced European literature in parallel with political and social developments and gradually spread to other parts of the world with the growth of new sciences and technologies. Meanwhile, Romanticism was considered as a rebellion against the idealism of classicism and described the untouched nature relying on components such as freedom, individuality, escape or travel, discovery and intuition, the magic of speech, and the influence of deep human feelings and emotions. This school was seriously introduced in contemporary Persian literature with the return of expatriate students, the prosperity of the translation movement, etc., and was used by modern poets such as Mehdi Akhavan Sales. The author of this research intends to consider the main features of the Akhavan poetry with using a descriptive-analytical method to examine the place of the school of Romanticism in the works of this prominent contemporary poet, to discover how much he is affected by it and to examine the method of narrative expression while emphasizing on archaic and theological literature; use of the Khorasani style elements connecting to the vernacular; composition and creation of new images along with adhering to the characteristics of Nimai poetry in form and music; overcoming of the spirit of despair and hopelessness in the atmosphere of poetry; praising of the manifestations and glories of ancient Iran, naturalism, expressing emotions and feelings and finally expression of extreme hatred and despair of the existing conditions.