بررسي ضرايب همبستگي، تجزيه عليت صفات عملكرد دانه و برخي صفات فنولوژيك و مورفولوژيك توده‌هاي بومي شنبليله (Trigonella foenum-graceum) در شرايط تنش خشكي

تنش خشكي مهم‌ترين عامل محدودكننده رشد گياهان در مناطق خشك و نيمه‌خشك جهان است و كشت گياهان دارويي متحمل يكي از راهكارهاي كاهش اثرات نامطلوب خشكي در اين مناطق محسوب مي‌گردد. به‌منظور تعيين همبستگي ميان برخي از صفات مورفولوژيك و اجزاي عملكرد در توده‌هاي بومي شنبليله و روابط بين آن‌ها در شرايط تنش خشكي، آزمايشي در مزرعه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه شاهد واقع در تهران در دو سال زراعي 1394 و 1396، به‌صورت اسپيليت پلات در قالب طرح بلوك كامل تصادفي با سه تكرار اجرا شد و 9 توده بومي شنبليله (نيشابور، شيروان، مشهد، تبريز، رودسر، اصفهان، همدان، اردستان و شيراز) تحت تأثير تيمار شاهد (80% FC)، خشكي ملايم (60% FC)، خشكي متوسط (40% FC) و تنش خشكي شديد (20% FC) ظرفيت زراعي خاك قرار گرفتند. نتايج تجزيه رگرسيون گام‌به‌گام نشان داد كه صفات زيست‌توده، شاخص برداشت، طول شاخه جانبي و تعداد غلاف فرعي 7/96% تغييرات عملكرد دانه را توجيه مي‌كنند. نتايج حاصل از تجزيه عامل‌ها بر خصوصيات مورفولوژيك، عملكرد و اجزاي عملكرد نشان داد كه سه عامل اصلي و مستقل 48/93% از تغييرات كل داده‌ها را توجيه نمودند. عامل روز تا رسيدگي 67/36% از واريانس كل را به خود اختصاص داد و به‌عنوان بالاترين پارامتر (عامل اول) معرفي شد. عامل‌هاي تعداد دانه در بوته و عملكرد دانه با دارا بودن 74/29% و 07/27% از واريانس كل به‌ترتيب در عوامل دوم و سوم بيشترين مقدار را داشتند. تجزيه خوشه‌اي به روش وارد نيز توده‌هاي بومي مورد بررسي را در سه گروه متفاوت طبقه‌بندي نمود. در تيمار شاهد بيشترين ارتفاع بوته، تعداد غلاف، عملكرد و شاخص برداشت در توده بومي شيروان و بالاترين ارتفاع غلاف از سطح زمين در توده بومي نيشابور مشاهده شد. نتايج حاصل از اين مطالعه مي‌تواند براي انتخاب هدفمند والدين مناسب از گروه‌هاي مختلف براي توليد ارقام جديد در برنامه‌هاي اصلاحي شنبليله مورد استفاده قرار گيرد.