بررسي اغراض و اهداف فكري عين‌القضات همداني پيرامون تأويل عرفاني

زمينه و هدف: در اسلام بحث پيرامون تأويل، نخستين بار درخصوص آيات قرآن‌كريم بكار رفته است. برخي مفسّران، معناي تأويل را نشئت‌گرفته از وجود حقايقي تودرتو ميدانند كه در آيات قرآن بويژه آيات متشابه ارائه شده است و بنابراين ضمن پذيرش معناي ظاهري، از معنا يا معناهاي دروني نيز سراغ ميگيرند. عين‏القضات همدانى (492-525 ق)، همچون ديگر عرفاى قبل و بعد از خود، در نثرهاي صوفيان خود ازجمله در تمهيدات كه آن را به درخواست گروهى از مريدانش به رشته تحرير درآورده و در نامه ها كه اكنون 159 نامه از آنها در دست است، استناد فراواني به آيات الهى كرده است و آنها را دستمايه استدلال و اثبات نظريات و افكار خود قرار داده است. اين پژوهش بر آن است به بررسى تفسير و تأويل آيات قرآن در تمهيدات و نامه هاي عين‏القضات همداني بپردازد و دريافت متمايز او از تأويل را مورد بررسي قرار بدهد. روش مطالعه: اين تحقيق با شيوۀ پژوهش توصيفي-تحليلي بر مبناي مطالعات كتابخانه اي و با تكيه بر منابع اصلي و عرفاني پيرامون تأويل در آثار عين‌القضات همداني صورت پذيرفته است. يافته ها: عين‌القضات همداني در مكتوبات (نامه ها) و تمهيدات از تأويل در حالتها و صورتهاي مختلف بمنظور گسترش و بسط مفاهيم قرآن بهره برده است. در يك تقسيم‌بندي كلي ميتوان اين تأويلات عين‌القضات را در دو دستۀ كلي و اساسي مستقيم و غيرمستقيم جاي داد. نتيجه گيري: تأويلات عين‏القضات گاهي مطابق ذوق شخصى او و گاهي در راستاى اقناع مخاطبان و گاه جهت تكميل گفتار حكيمانه اش بكار رفته است. عين‌القضات در سطوح مختلفي تأويلي آيات الهي و داستانهاي پيامبران از قرآن را مورد توجه قرار داده است.