بررسي انديشه هاي عرفاني در ديوان اشعار عبدالرّحيم شيرواني

زمينه و هدف: تصوف و عرفان كه از ديرباز در ادبيات منظوم و منثور ايران جلوه گري داشته است، در شعر شعراي دورۀ بازگشت ادبي نيز بچشم ميخورد. گرچه تصوف و عرفان اين دوره جاذبه هاي دورۀ گذشته را ندارد، بررسي مضامين عرفاني خصوصاً در نسخه هاي خطي ناشناختۀ اين عصر ميتواند علاوه بر معرفي آثار گمنام، جلوۀ عرفان و تصوف در اين دوره را بخوبي منعكس و تشريح كند. اين نوشتار بر آن است با معرّفي نسخۀ خطي ديوان «عبدالرحيم حزين شرواني» و بيان احوال مؤلّف و مندرجات آن به بررسي مضامين عرفاني در اين اثر بپردازد. روش مطالعه: مقالۀ حاضر با روش كتابخانه اي و با اساس قرار دادن نسخۀ سنگي ديوان شاعر، كه بعنوان كاملترين و مرتبترين نسخه در كتابخانۀ سازمان اسناد و كتابخانۀ ملي جمهوري اسلامي ايران موجود ميباشد، نوشته شده است. يافته ها: ميرزا عبدالرّحيم شيرواني متخلّص به حزين، شاعر توانمند قرن يازدهم هجري قمري، از خانواده وصال شيرازي است و از نظر افكار و شيوۀ شاعري تحت تأثير محمّد فضولي، اميرعليشير نوايي و حافظ بوده است. وي هرچند در انواع قالبهاي شعري مانند رباعي و مثنوي تبحر نشان داده ‌است و سه مثنوي با نامهاي صفاءالقلوب، هدايت‌نامه و محتوي ذبيح نامه از او در دست است، اما توفيق غزلسرايي را نيافته است. نتيجه گيري: اشعار حزين شيرواني ازلحاظ تفكر بيشتر درونگرا و عارفانه و عاشقانه است و گاهي مخاطب را پند و اندرز ميدهد. در مضامين عارفانه و پند و اندرز بيشتر متأثر از حافظ و در مضامين عاشقانه متأثر از سعدي است. يكي از مهمترين و برجسته ترين موضوعات عرفاني در ديوان حزين شرواني، انديشۀ توحيد است. از نظر وي توحيد عالمي بي‌انتهاست كه عارف ملزم به ورود به اين عالم لايتناهي است. حزين نيز چون برخي شاعران ديگر، به تضاد و تقابل عقل و عشق پرداخته است و با عقل محوري مخالف است. او شاعري متشرع است كه زندگيش با عشق به پيامبر و اهل بيت عجين شده است و اين امر با نگاهي اجمالي به ديوان اثبات ميشود. اصطلاحات عرفاني دورۀ حافظ در اكثر اشعارش ديده ميشود، اما بدون استفادۀ عميق عرفاني و تنها اشاره اي مختصر به اصطلاحات اكتفا ميكند و به همين دليل نميتوان تنها با ذكر اين اصطلاحات عارفانه، او را شاعري عارف دانست. وحدت وجود و انديشۀ توحيدي مهمترين و پربسامدترين انديشۀ عرفاني در دستگاه فكري حزين است.