خدايِ جهان و جهانِ خدا (بررسي سيماي انسان در گنج‌ روان و چهل‌ صباح شاه‌ داعي شيرازي)

God of The World and The world of God (A Study of Man’s Nature in Ganj-e Ravan and Chehel Sabah of Shah Daei Shirazi)

شاه ­داعي شيرازي، يكي از شاعران عارف قرن نهم هجري، از مبلّغان انديشه ­هاي عرفاني ابن­ عربي و از شاگردان شاه ­نعمت­ اله ولي است. مثنوي­ هاي گنج ­روان و چهل­ صباح، به ترتيب دومين و سومين مثنوي از مثنوي­ هاي شش­ گانۀ وي به­ شمار مي ­رود. اين منظومه­ ها، با بهره ­گيري از نبوغ شاعر و انديشه ­هاي پيشينيان از جمله تفكرات عارفانه ابن ­عربي و شيوۀ مثنوي­ پردازي مولانا، به درجه ­اي از ساختار ادبي و هنري ابداعي رسيده ­است، كه در شمار آثار جاودانه ادبي- عرفاني جاي­گرفته ­است. با توجه به اين­كه دربارۀ آثار ياد شده تاكنون پژوهش خاصي صورت­ نگرفته ­است، جستار حاضر با روش تحليلي- توصيفي و استفاده از منابع كتابخانه ­اي، علاوه ­بر معرّفي اين دو مثنوي، سيماي انسان را در دو مثنوي ياد­شده مطالعه ­كرده­ است، تا طرز تلقي اين شاعر عارف را از انسان و مراتب آن با رويكرد هستي­ شناسانه تبيين­ كند. حاصل پژوهش نشان­ مي­دهد شاه ­داعي، انسان را جدا از هستي نمي­داند، منت ها به اعتقاد وي انسان در والاترين مرتبۀ هستي قرار دارد و سير تكاملي انسان از ميان هستي مي­گذرد. وي به تأسي از ابن­ عربي انسان كامل را عالم كبير و مجلاي اسماء و صفات الهي و آينۀ تمام­ نماي هستي و عامل فيض ­بخشي به مراتب پايين­ تر وجود مي ­داند.

Shah Daei Shirazi, a mystical poet of the ninth century AH, is one of the preachers of Ibn Al-Arabi's mystical ideas and one of the students of Shah Nematullah Vali. The Masnavi of Ganj-e Ravan and Chehel Sabah are the second and third one of his six Masnavis respectively. These poems, by taking advantage of the poet's genius and the ideas of his predecessors, including the mystical thoughts of Ibn Al-Arabi and Rumi's style in Masnavi, have reached a degree of innovative literary and artistic structure. Due to the fact that no special research has been done on the mentioned works so far, the present study, with its analytical-descriptive method and using the library resources, introduced these two masnavis and studies the human nature within to explain the poet's view on human nature and its levels with an ontological approach. The results of the research show that Shah Daei does not consider human separate from existence and human is at the highest level of existence and the evolutionary course of human passes through existence. Based on Ibn Al-Arabi, Daei considers the perfect man as the reflection of divine names and attributes and a mirror of the whole universe.