تحليل عرفاني داستان موسي و خضر در شعر فارسي و عربي

Mystical Analysis of the Story of Musa and Khidr in Persian and Arabic Poetry

شخصيت­ هاي ديني مخصوصاً پيامبران الهي هميشه جايگاه ويژه ­اي در شعر داشته ­اند. در اين ميان، داستان موسي و خضر (عليهم السلام) از جمله داستان ­هايي است كه بر ادبيات فارسي و عربي به­ ويژه- شعر فارسي- تأثير به­ سزايي داشته ­است. رخدادها، حوادث، صحن ­ها، پيام ­ها و رموز داستان اين دو بزرگوار، در قالب اينكه موسي (ع) سمبل شريعت­ گرايي و خضر (ع) نماد پير طريقت مي­باشد، در شعر فارسي و عربي تجلّي­ يافته ­است. اين مقاله، بر آن است كه بن­ مايه عرفاني داستان موسي و خضر (عليهم ا­السلام) را در شعر فارسي و عربي بررسي نمايد و رمزها، اشارات و دلالت­ هاي معنايي استفاده از داستان مورد نظر را در اشعار مورد نظر، تحليل ­كند. يافته هاي پژوهش حاكي از آن است كه در شعر فارسي، سيماي اين دو بزرگوار، سيمايي عارفانه و تابناك است و داستان آن­ها از طريق تأويل، رمز و نمادپردازي محمل انديشه ­هاي والاي عرفاني مي­ شود. درحالي­كه در شعر عربي – كه بيشتر شاعران معاصر در مورد آن سخن­ گفته ­اند- بن­ مايۀ عرفاني اين داستان، ماهيتي سياسي يافته و با موضوع مقاومت پيوندمي ­خورد. لازم به ذكر است كه در شعر معاصر عربي، موسي (ع) سمبل انسان­ هاي شريعت­ گرا معرفي­ شده كه اطلاعي از اوضاع ندارند و هميشه به­ دنبال پرسش هستند، درحالي­ كه خضر (ع) نماد پير طريقت و اهل دل است كه از عالم غيب خبردارد و موسي (ع) را از سردرگمي ­ها نجات ­مي ­دهد.

Religious figures, especially divine prophets, have always had a special place in poetry. Meanwhile, the story of Musa and Khidr is one of the stories that have had a great impact on Persian and Arabic literature, especially Persian poetry. Events, scenes, messages and mysteries of the story of these two nobles, in the form that Musa is a symbol of Shari'a, and Khidr is a symbol of the old way, is manifested in Persian and Arabic poetry. This article intends to study the mystical basis of the story of Musa and Khidr in Persian and Arabic poetry and to analyze the codes, allusions and semantic implications of the use of the story. The findings of the research indicate that in Persian poetry, the image of these two nobles is a mystical and radiant image and their story is carried by high mystical thoughts through interpretation, and symbolism. Whereas in Arabic poetry the mystical basis of this story gets a political nature and links to the subject of resistance. It should be noted that in contemporary Arabic poetry, Musa is introduced as a symbol of Shari'a human beings who do not know the situation and are always looking for questions, while Khidr is a symbol of the old path and the heart who knows the unseen world and saves) Musa from confusion.