شرح كشف المراد در شرح تجريد الاعتقاد (بخش چهارم)

از مباحث مهم فلسفي كلامي بحث حركت و زمان است، نظرات فلاسفه در اين باره گوناگون است، عده اي زمان را موهوم مي دانند بدين بيان كه بين خدا و خلق زمان حقيقي نيست،‌ عده اي ديگر زمان را مركب از آنات متوالي مي دانند، دو ديگر زمان را جوهري جسماني و نفس فلك اقصي! و سه ديگر آن را مقدار حركت مطلق مي دانند و برخي زمان را حركت فلك اقصي! و سرآخر گروهي زمان را مقدار وجود مي دانند، در اين ميان آنچه مغفول مانده است؛ حيث مخلوقيت زمان و تلازم آن با مخلوقيت ماده است كه شارح محترم اين مهم را كه عموماً مورد غفلت فلاسفه است مورد توجه قرار داده است و اين حقيقت را كه خداوند متعال با خلق عالم، حقيقت عدد و مقدار و زمان را هم خلق فرموده است، بركشيده و شرح و بسط داده است، وي زمان را صفت عالمي كه متجزّي و مخلوق و حادث و البته مسبوق به عدم حقيقي است، مي داند. شارح معاصر پس از طرح اين مبحث كه با توجه دادن به اين نكته كه؛ ذات حق تعالي زماني نيست بلكه او خالق زمان است، پايان مي يابد، به بحث در باب تحقق و ثبوت حق تعالي مي پردازد و تذكار مهم وي در اين بحث كه با بحث زمان نيز گره خورده است فرق نهادن بين دو گزارۀ: «خداوند موجود و متحقق است» و گزارۀ «خدا وجود است» مي باشد. در ذيل اين مطلب سخن از اشتراك معنوي وجود رفته و معناي صحيح وجود، همان تحقق و ثبوت بيان شده است و وجود و عدم امري انتزاعي و معقول ثاني هستند و اشتراك معنوي خالق با خلق نيز همان طارد العدميه ذكر شده است؛ ديدگاهي بديع كه در تقابل با حكمت متعاليه و عرفان نظري و در تطابق با وحي و عقل سليم و وجدان، وجود را امري عيني و خارجي نمي داند، ‌لذا معنايي بديع از اشتراك معنوي را نه آنگونه كه حكمت متعاليه بيان مي كند و آن را مقدمۀ نتايج فاسدي چون وحدت وجود قرار مي دهد، ابداع وابتكار مي نمايد.